Pelbartus de Themeswar

ST

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum orrdinem vocum ››
Collaboratores ››

PH

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››
Collaboratores ››

PA

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››
Index Sacrae Scripturae ››

TH

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

TP

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

TA

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

PQ1

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››

PQ2

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

PQ3

Index sermonum ››

[Pelbartus de Themeswar: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis

Sermo XXII.]

In nativitate Domini

Sermo septimus

De dignissima Verbi Dei amorosaque nativitate

Verbum caro factum est et habitavit in nobis1 Ioh. I. et in evangelio hodierno festivitatis. (A)

Si diligenter, carissimi in Christo, et recte pensamus, verba ista sacri evangelii sunt expressiva altissimae sapientiae et permaximae gratiae atque dignissimae in Ecclesia reverentiae. Dico, quod sunt altissimae sapientiae, quia - ut ait Beda - Iohannes vocem illam theologicam, quam nemo prius edere noverat, emisit. Quam tanto pondere gravidam reliquit, ut si aliquantulum plus intonare voluisset, nec ipse mundus capere posset. Dico etiam, quod verba ista sunt permaximae gratiae, quia - ut Augustinus ait XIII. De Trinitate - in rebus per tempus ortis illa summa gratia est, qua in unitate personae homo coniunctus est Deo, quod sonat verba illa. Quid nimirum maiori gratiae dici potest homini, quam quod Verbum Dei factum est caro, id est homo, et per consequens Rex Regum et Dominus omnium factus est frater noster condividens nobis hereditatem suam aeternam? Denique ut dixi, verba ista sunt dignissimae reverentiae, adeo, quod - sicut Augustinus li. De Trinitate inquit - aureis litteris initium evangelii secundum Iohannem, ubi haec verba subsequuntur, scribenda, et per omnes ecclesias in locis eminentissimis proponenda; quidam Platonicus dicebat, non immerito. Nam et sancta mater Ecclesia ordinavit Romana, ut, cum leguntur vel canuntur ea verba in missa, omnium genua curventur pro gratiarumactione reverentiali. O igitur carissimi, consideremus diligenter verborum istorum in evangelio hodierno nobis propositorum eminentiam, pensemus huius facti gratiam et inexplicabilem Dei beneficentiam, et revereamur ac gratias agamus Deo diligenter, quam auscultemus verborum tenorem et intelligentiam, ut per ea accendamur ad fidei et charitatis divinae ferventiam, audiendo, quia revera devotae et fideli animae dulce est dictu: verbum caro, id est Deus homo, sed adhuc dulcius facto miraculoso, quo factum est, et adhuc dulcissimum gratiae et gloriae profectu, quia habitavit in nobis ad salutem nostram. In quibus verbis tria mysteria notabimus pro sermone:

Circa primum de dignissima excellentia nativitatis Christi accipiamus pro conclusione, quod scilicet tanta3 est excellentiae dignitas nativitatis dominicae, quod tota creatura mundi nequit comprehendere eius plenitudinem sapientiae. Declaratur tripliciter:

Primo ex lege theologica: quia secundum scripturas sacrae theologicae et doctores super III. dist. VIII. - et praecipue ut ait Innocentius in sermone - triplex distinguitur et est Filii Dei nativitas. Prima aeternalis, qua a Deo Patre semper nascitur. Confitemur enim ex Patre natum, ut lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, sicut canit Ecclesia in symbolo. Proinde scribitur Isa. LXVI., ubi Deus dicit sic: Numquid ego, qui alios parere facio, ipse non pariam? - dicit Dominus Deus - Si ego, qui generationem ceteris tribuo, sterilis ero? - ait Dominus,4 quasi diceret, non. Per quod solvi potest quaestio dicentium irrationabiliterque loquentium, qui aiunt: "Quid opus fuit aut utilitatis? Quid contulit mundo generatio divina?" Aut: "Illam esse veraciter in Deo unde credam?" Respondetur, quod revera, nisi Filius a Patre aeterna generatione gigneretur aeternaliter, neque botrus de vinea, neque pomum aut fructus de arbore, neque filius ex homine aut fetus ex animali, aut creatura quaecumque ex alia posset generari. Est enim fecunditas Patris, scilicet Dei, causa omnis fecunditatis in mundo secundum doctores. Sicut videmus, quod ortus Solis et eius radius egrediens causat et producit herbas, plantas, vermes et alias res, ita Filius a Deo Patre progrediens causat omnem creaturam inesse et fieri, propter quod Ioh. I.: Omnia - ait - per ipsum, scilicet Filium a Patre genitum, facta sunt et sine ipso factum est nihil.5 Unde patet, quod ipse Deus, qui alios parere facit et generare, id est fecunditatem tribuit, et in se fecunditatem divinalem habet, qua Pater gignit Filium tamquam Verbum, quo producuntur omnia creata a Deo, sicut etiam domus in re extra producitur a domo, quae est in anima VII. Methaphysicae. Verbum enim in divinis idem est, quod conceptus intellectus divini, ut infra dicetur. Et ideo sicut per artem artificis fiunt artificata, ita a Deo Patre per Verbum Dei, id est Filium, facta est omnis creatura. Sap. VII.: Omnium est artifex etc.6

Secunda nativitas Christi est temporalis, qua natus est hodie ex matre virgine, de qua prophetatum est Isa. IX.: Parvulus natus est nobis etc. et vocabitur Deus fortis, princeps pacis.7 Et VII.: Ecce, virgo concipiet etc.8

Tertia nativitas est spiritualis, qua nascitur per gratiam in mente. Nam cum tu, homo peccator, vere incipis paenitere, Christus nascitur in te. Unde Innocentius in sermone dicit sic: Christus secundum nativitatem aeternam habet Patrem sine matre, secundum nativitatem humanam habet matrem sine patre, secundum autem gratuitam, id est spiritualem, habet patrem et matrem et fratrem. Ipse ait scilicet Mat. XII.: Quicumque fecerit voluntatem Patris mei, qui in caelis est, ipse meus pater et mater est.9 Per affectum Christus in mente concipitur, per effectum virtuosae operationis nascitur, et per profectum perseverationis nutritur. Ad propositum ergo claret, quod nativitas Christi cum sit divina, excedit omnem creatam intelligentiam, ut dicit Hylarius, adeo, quod etiam archangeli intellectu capere plenarie non sufficiunt. Propterea Ps. dicit: Ascendit super cherubin et volavit. Volavit super pennas ventorum, 10 hoc est super intelligentias etiam angelicas. (C)

Secundo ex lege canonica, quia ut habetur de consecratione dist. I. c. "Nocte sancta" et extra de celebratione missarum c. "Consuluisti" et utrobique in glossis, in die nativitatis Domini dici debent tres missae. Prima in nocte, quoniam eadem nocte ab angelo pastoribus est nuntiatus, ideo hymnus angelicus tunc sollemniter a presbyteris cantari debet. Secunda dici debet, cum diescit, scilicet in aurora. Tertia dici debet in die. Ut autem Wilhelmus li. VI. rationalis divinorum officiorum ait: Telephorus papa, qui fuit nonus post beatum Petrum episcopus Romae, instituit illa die tres missas cantari. Et hoc claret ex titulo circa rubricam praedicti capituli: "Nocte sancta" de consecratione dist. I.

Sed quare sic est ordinatum, quod in die nativitatis tres missae dicantur, cum nusquam per annum id fieri alias habeat? Respondetur, quod huius una ratio secundum Glossam: ibidem est ad significandum triplicem statum. Nam per primam missam in nocte repraesentatur status ante legem, quando homines erant in tenebris. Per secundam in aurora tempus vel status in lege, quando nondum plena agnitio Christi, sed ex parte per dicta legis et prophetarum habebatur. Per tertiam in die clara repraesentatur tempus et status gratiae, quando iam plena agnitio Christi habetur. Alia ratio huius secundum Innocentium in sermone est: ad significandum per primam missam in nocte occultam omnibus creaturis nativitatem Christi aeternam a Patre. Per secundam in aurora ad repraesentandum nativitatem ex virgine matre, quae partim erat occulta, scilicet hominibus, partim manifesta, scilicet virgini et Ioseph et angelis nuntiantibus pastoribus et magis in oriente stella apparente. Per tertiam autem in die clara ad significandum nativitatem Christi in mente per claritatem fidei diffusae per orbem et gratiae. Et sic patet proposita conclusio. (D)

Tertio ex lege physica declaratur, quia cum Deus sit infinitae virtutis magnificentiae et bonitatis VIII. Physicorum, finiti autem ad infinitum proportio nulla ex I. Caeli et eodem VIII. Physicorum, omnis ergo creatura cum sit finitae virtutis, non potest attingere ad plenam Dei cognitionem, sed se habet, sicut oculis nicticoracis ad lumen Solis iuxta dictum Philosophi II. Methaphysicae et his concordantes theologi tractantes de incomprehensibilitate Dei.

Sed diceres: Quid de beatis in caelo, qui vident Deum facialiter? Numquid vident et cognoscunt istam generationem Verbi Dei? Respondetur secundum Petrum Aureoli, quod creator a creatura non potest ad plenum cognosci, nec in via, nec in patria comprehensive, id est totaliter capiendo. Nam et anima Christi, quamvis plenius super omnem creaturam secundum doctores noverit divinitatem, non tamen comprehendit, quod secundum Catholicon dicitur a con, quod est ‘simul' et prendere, quasi ‘totum simul capere'. Et hoc modo intelligere Deum et eius generationem a creatura est impossibile propter infinitatem Dei. Quamvis ergo in propria (?) videbimus Deum, sicuti est unusquisque sufficienter pro suorum praemiorum qualitate, non tamen totaliter comprehendere possumus, sicut videmus caelum vel mare sufficienter, sed non totaliter, eo quod tantae latitudini et magnitudini non proportionatur visus noster. Proinde dicit Scriptura Isa. LIII.: Generationem eius, scilicet Dei, quis enarrabit?11 Et concordantis philosophi dictum de causis libro dicit(?), quod prima causa est omni narratione superior, nec sufficiunt ad eius narrationem linguae propter magnitudinem esse ipsius. O ergo carissimi, quid faciemus? Ait sic Bonaventura in sermone hodierno: Quoniam - inquit - ipsum laudabimus, quem enarrare non possumus, sed numquid, quia est maior nostra laude, omnino tacebimus. Vae, ait Augustinus, tacentibus de te, Domine! Licet ergo quantum decens esset, loqui de Deo nostro non possumus, dicamus tamen, quod possumus, ne ingratitudinis vitio arguamur. Haec sanctus Bonaventura. Quapropter ad intelligendam veritatem fidei de Deo et Scripturae in hoc evangelio, quaestiones planiores aliquos placeat declarari. (E)

Prima quaestio, utrum in Deo vere et realiter Verbum inveniatur? Ad quod respondetur secundum fidem omnium doctorum theologorum li. I. dist. XXVII., quod sic. Et planius Lyra in Pastilla super Ioh. I. declarat sic, quia Deus est intellectualis naturae, ut ab omnibus, tam sanctis, quam philosophis supponitur manifestum. Et ideo in ipso ponitur Verbum, quod est proprium intellectualis naturae, scilicet ipse intellectus vel conceptus mentis, qui non invenitur, nisi in creatura intellectuali, et sic in Deo et in angelis ac hominibus ad imaginem Dei factis, sed aliter invenitur in hominibus et in Deo. Dicit autem Augustinus XVII. De Trinitate: Quisquis potest intellegere verbum, non solum antequam sonet, verumetiam antequam sonorum eius imagines cogitatione involvantur, potest videre aliquam illius verbi similitudinem, de quo dictum est: In principio erat Verbum.12 Propter quod nota, quod secundum Augustinum duplex est verbum in nobis. Scilicet extrinsicum, ut est ipsa vox significativa, quae procedit de ore, sicut sonus transiens, et haec large et denominative, dicitur verbum, tantum inquantum significat, scilicet mentis interiorem conceptum, qui proprie dicitur verbum. Nam I. Peri Hermenias dicit philosophus, quod voces sunt earum, quae sunt in anima, passionum notae, id est signa. Aliud est ergo verbum intrinsicum, scilicet ipse interior mentis conceptus. Et est duplex in nobis. Unus est imperfectus et informis, scilicet ipse conceptus confusus, qui primo habetur de re, et iste etiam non dicitur proprie verbum, sed cogitatio. Alius est conceptus formatus et perfectus, quando scilicet procedendo in cogitatione iam pervenimus ad habendum conceptum rei determinatum, qui a philosophis vocatur definitio, et a sanctis vocatur verbum. Modo in Deo nec primum, scilicet extrinsicum verbum, nec secundum, scilicet cogitatio - quae etiam consilium vocatur, eo quod imperfectionem importat - habet locum, quia in Deo nil est imperfectum. Sed ibi ponitur verbum tertio modo acceptum, scilicet inquantum importat conceptum rei perfectum, quia Deus unico actu intelligit seipsum et omnia alia concipit perfecte. Ex quo patet differentia verbi nostri et verbi divini. Primo in hoc, quod verbum nostrum in mente multiplicatur. Quot enim sunt in nobis conceptus perfecti et formati, tot sunt ibi verba. In Deo autem unicum tantummodo est verbum, quia non potest ibi esse, nisi unicus conceptus perfectissimus. Secundo in hoc, quia verbum in nobis est accidens et quod transiens, non enim semper actu intelligimus, sed in Deo et substantia divina, et est semper actu permanens et aeternum. In Deum enim nullum potest cadere accidens XII. Metaphysicae. Nec in Deo potest esse aliqua mutatio. Et sic patet, quod in Deo est Verbum. (F)

Secunda quaestio, utrum hoc Verbum Dei dicatur et sit vere Filius Dei? Respondetur secundum, quod doctores catholici tenent et Lyra ubi supra planius dicit, quod proprietas filiationis vere in verbo divino reperitur, et ideo verbum divinum vere Filius Dei dicitur. Declaratur, quia de ratione filiationis est processus vel genitura viventis a vivente, secundum rationem similitudinis in identitate naturae specifica vel in propinquo genere. Et quia verbum in divinis hoc modo procedit et gignitur per omnia, quia verbum ibi procedit sicut vivens a vivente, quia Deus non solum est vivens, sed et vita per essentiam, et procedit in identitate naturae non solum specifica, sed etiam numerali, quod est perfectionis. Hoc enim, quod Pater et Filius distinguantur numero, contigit ex imperfectione naturae, sicut est in creaturis, ubi natura propter sui limitationem in pluribus suppositis esse non potest una numero existens. Denique verbum in divinis procedit secundum rationem similitudinis illius, cuius est verbum. Unde verbum in divinis et Filius idem sunt per omnem modum, ut dicit Augustinus VI. li. De Trinitate. Diversis tamen nominibus significatur ad exprimendam diversimode perfectionem eius. Ut enim ostendatur, Patri consubstantialis vel connaturalis dicitur Filius, ut autem ostendatur immaterialiter genitus, denique ut ostendatur Patri per omnia similis et coaeternus, dicitur splendor. Nam splendor nascitur ex Sole similis, et non posterior Sole, ut haec clarent per Augustinum XII. De Trinitate et per concilium Ephesinum. (G)

Tertia quaestio: Cur evangelista usus est nomine verbi dicendo sic: Verbum caro factum est, non sic: Filius Dei homo natus est? Respondetur, quod hoc praecipue dicere voluit sic, ut efficacius duceret in cognitionem Creatoris sanctaeque eius incarnationis. Propter hoc enim potissime evangelista Spiritus Sancti instinctu voluit uti nomine Verbi, ut ait Lyra. Quia verbum non invenitur, nisi in creatura intellectuali, quae est ad imaginem Dei facta, et ideo efficacius ducit in cognitionem Filii Dei, quam ceterae creaturae. Et hoc claret per plures similitudines verbi.

Prima est, quia sicut verbum gignitur a corde, tamquam proles mentis vel filius cordis intra manendo et distinctum ab eo, cuius est verbum, ita Pater gignit Filium personaliter distinctum a se et per actionem manentem intra. Ideo dicit Iohannes: In principio, (Lyra) id est in Deo, qui ab omnibus supponitur esse primum principium, erat Verbum,13 eo modo, quo praedictum est in prima quaestione. Et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum,14 ubi personalis distinctio et naturae identitas exprimitur. Nam sicut nil omnino idem est in se ipso, secundum idem ut dicitur IV. Physicorum, ita nulla res dicitur proprie esse apud semetipsam. Et ideo inter verbum Dei et principium, id est Patrem, apud quem est Verbum, est distinctio. Non quidem in natura divina, quia illam impossibile est multiplicari, cum sit una et simplicissima. Et ideo dicitur, quod illud Verbum erat Deus ipse, idem in substantia cum Patre, sed in persona tantummodo per proprietates suas incommunicabiles alteri distinctum. Et sic patet.

Secunda similitudo, quia sicut verbum prius in mente concipitur et tandem per illud opera fienda disponuntur, ita per verbum divinum ab aeterno in Deo conceptum omnia facta sunt. Augustinus XI. li. Confessionum: Verbo tuo aeterno dicis, quaecumque dicis, et fiunt, quaecumque dicis. Ideoque Iohannes dicit: Hoc, scilicet Verbum, erat in principio, scilicet aeternitatis apud Deum, omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, id est peccatum secundum quosdam, quod factum est,15 scilicet in re extra, in ipso vita erat. Nimirum secundum Philosophum II. De anima: Quattuor sunt gradus vitae, scilicet vegetativa, sensitiva, motiva secundum locum et intellectiva, quae tenet supremum locum, et ideo eaque sunt in aliquo secundum modum intelligibilem, sunt in eo secundum modum vitalem. Creaturae autem erant in verbo ab aeterno, sicut in conceptu intellectus, ut artificiata in mente artificis et per consequens per modum vitae intellectivae. Verbum enim Dei, cum sit Deus, est vita per essentiam, ergo etc.

Tertia similitudo, quia sicut verbum quamdiu manet, in mente est absconditum, sed cum induit vocem sensibilem, tunc plene innotescit et manifestat veritatem. Unde secundum Boethium verbum dicitur quasi verum boans, id est sonans, et sic habet verbum illuminare audientes ad veritatem cognoscendam de Deo, dum sit verbum illud divinum. Sic Dei Filius in Deo Patre absconditus a saeculo, dum induit carnem sensibilem, manifestavit veritatem Trinitatis et unitatis divinae, et in eius fide illuminavit homines. Ideo Ioh. ait: Et vita, id est ipsum verbum, quod est vita per essentiam, erat lux hominum,16 scilicet illustrans per gratiam ad cognitionem supernaturalium. Unde et infra dicit, quod ista lux est vera, quae illuminat omnem hominem etc.17 Et haec lux in tenebris, id est peccatoribus, lucet, quantum est de se illustrans. Et tenebrae eam non comprehenderunt,18 quia peccatores et infideles, eo quod impedimentum praestant divinae gratiae, istam lucem non consequuntur. Et hoc per plura verba notat, cum dicit, quod Iohannes Baptista fuit missus a Deo pro testimonio huius verae lucis,19 id est Christi, qui secundum deitatem in mundo erat, et mundus per ipsum factus est,20 hic nomine mundi accipitur omnis creatura, sed mundus eum non cognovit,21 hic nomine mundi intelliguntur peccatores mundialiter viventes. In propria venit, id est in Iudaeam, sed sui, id est Iudaei, qui dicebantur populus Dei, peculiaris in vetere testamento non receperunt.22 Quotquot autem receperunt eum, scilicet credendo, dedit eis potestatem filios Dei fieri,23 scilicet in baptismali regeneratione, quae non est carnalis generatio, sed spiritualis. Ideo subdit: Qui scilicet sic renati non ex sanguinibus, scilicet viri et mulieris, neque ex voluntate carnis, id est semine copula, nati sunt, sed ex Deo,24 scilicet per gratiam divinae participationis et adoptionis in filios Dei.

Quarta denique similitudo est, quia sicut verbum mentis unitur voci, ut innotescat, et tamen non transit in vocem, sed manet integrum in mente, et totum est simul in auribus plurimorum per vocem, sic Filius Dei totus est in Patre manens et unitus carni non transit in carnem, et totus est in caelo, et totus apud virginem et ubique. Et hoc est, quod dicit Iohannes: Verbum caro factum est et habitavit in nobis.25 In quibus ostendit, quod Christus sit Deus et homo, non conversione divinitatis in carnem, sed assumptione humanitatis in Deum, ut dicit Athanasius, et ideo ait verbum. Ostendit etiam, quod haec unio non est tantum secundum actum animae per cognitionem et amorem, sed inunitate suppositi vel personae, ideo dicit carnem unitam verbo. Praeterea ostendit, quod hoc virtute divina factum est ex virgine, ideo ait factum est, non generatum vel natum. Nam generatio proprie dicit nativitatem ex aliquo habente rationem feminalem, sicut granum ex grano. Sed factio proprie dicit aliquid fieri ex aliquo non habente rationem feminalem ad id, quod exit in esse, ut patet in artificialibus. Et quia totaliter a Deo factum est, non ab utero virginali per naturalem vim vel rationem feminalem, ut conciperetur caro Christi, ideo ait: factum est, ut haec dicit Augustinus li. quaestionum novi et veteris testamenti. Et sic dicendo: verbum caro factum est. Sensus est, acsi diceret, Deus homo factus est ex virgine Spiritus Sancti opere. O ergo gratiosissimum dictum! O dulcedine et charitate plenum verbum! Gratias tibi, aeterno Verbo, Domino Iesu Christo, qui nos sic dilexisti! (H)

Circa secundum de benignissima humilitate Christi in nostrae carnis assumptione, ex quo dicitur verbum caro factum est, quaeri potest: Unde vel quomodo decebat praecellentem Dei maiestatem humiliari usque ad unionem nostrae carnis vilis et mortalis? Nam cum maiestas Dei sit infinita, derogat ei et dehonestat eius gloriam magnificentiae tanta humilitas, ut videtur, sicut si rex magnus veste incederet rusticali, ligatus catenis vel compedibus etc. Sed ad haec respondetur per tres veritates accipiendo:

Prima veritas. Maiestati divini honoris in nullo derogat, quin immo ipsam commendat humilitas incarnationis. Declaratur primo quidem, quia non derogat eius praecellentissimae honorificentiae, sed potius illam commendat, quoniam quanto quis maior est honore tanto, in ipso commendabilior est virtus humilitatis, ut id testatur Bernardus dicens: Non magnum - inquit - est esse humilem in abiectione, sed magna prorsus et rara virtus est humilitas honorata. Idem. Humilitas in honore honor est honoris. Propterea Ecc. III. scribitur. Quanto maior es, humilia te in omnibus.26 Unde et Scriptura in hoc Deum commendat, quod excelsus Dominus et tamen humilia respicit in caelo et in terra.

Secundo non derogat ista humilitas divinae omnipotentiae, sed illam commendabilem ostendit, in eo, quod potest et idipsum facere, ut Deus sit homo.Unde Leo papa in sermone: Deitas - inquit - nullum detrimentum omnipotentiae subiit, nec Dei formam servi forma violavit, quia summa et sempiterna essentia, quae se ad humani generis salutem inclinavit, nos quidem in suam gloriam transtulit, sed quod erat, esse non desit. Maiestati igitur Dei corporea nativitas nihil abstulit, nihil contulit, quia substantia incommutabilis nec minui potest, nec augeri, quod enim verbum caro factum est non hoc significat, quod in carne sit Dei mutata, sed quod a verbo inunitatem personae sit caro suscepta, in cuius nomine homo totus accipitur. Haec ille. Et ad id cape exemplum! Nam non derogat maiestati vel potestati regis, si pro causa rationabili et utilitate suorum veste vili et lugubri aut foedata induatur, aut etiam si se ex mera voluntate compedibus aut, quod maius est, morti laudabiliter pro suorum liberatione et bono statu regni subiciat, quamvis si tale, quid faceret coactus vel ex penuria, derogaret, quia non servaretur in hoc maiestatis status, sic in proposito.

Tertio ista humilitas incarnationis non derogat qualitercumque praecellenti gloriae Dei, sed illam in nostrae carnis similitudine manifestando commendat per evidentiam suae divinitatis et veritatis. Propterea ad eius laudem et gloriam postquam Ioh. ait: Verbum caro factum est etc., subiunxit: et vidimus gloriam eius, gloriam quasi Unigeniti a Patre.27 Nam clarit eius gloria et viderunt apostoli, scilicet per testimonium Patris in transfiguratione, et per angelorum obsequium, quia angeli ministrabant ei, sicut Deo et Domino Mat. IV.28 Et per oboedientiam creaturarum ad eius nutum in omnibus miraculis tamque Creatori, et per resurrectionem et ascensionem gloriosam atque Spiritus Sancti missionem. (I)

Secunda veritas. Excellentiam divinae bonitatis condecebat virtus perfectae humilitatis in assumptione nostrae carnis. Declaratur, quia cum in Deo sint omnia bona in infinitum, ergo sicut decebat Dei bonitatem manifestare suam indicibilem liberalitatem in creatione rerum, misericordiam et pietatem in subveniendo omnibus, quia Solem suum facit oriri super bonos et malos Matth. V.,29 patientiam et longanimitatem in exspectando peccatores etc. Et quoniam humilitas est una virtutum et gratiarum Deo multum accepta secundum Scripturas, ideo decuit ipsam perfectissime manifestari in Deo bono, et hoc patuit in incarnatione, in qua charitatem, pietatem et humilitatem permaximam ostendit, cum sic hominem redemit. Unde Petrus Aureoli li. IV. Compendii. c. VI. dicit sic: Humilitas decuit Deum, tamquam una virtutum regalium, sed non potuit humiliari usque ad poenas in natura divina, oportuit ergo humiliari in alia natura, scilicet humana passibili. Haec ille. (K)

Tertia veritas, quod pensata Dei iustitia et veritate oportebat Dei Filium pro nobis satisfacere in nostrae carnis humilitate. Declaratur breviter ex sententia Anselmi li. I. Cur Deus homo, secundum mentem doctorum super III. dist. XX.: Quia scilicet iustitia Dei requirebat per satisfactionem reparari hominem convenientissime ad beatitudinem, ad quam secundum veritatem erat ordinatus, a qua ceciderat per peccatum, et ideo oportebat secundum iustitiam, ut tanta esset humilitas in redemptore Christo, quanta fuit superbia in praevaricatore, scilicet homine. Sed quia tanta fuit superbia in homine, ut voluerit fieri sicut Deus, et ideo humilitas tanta debuit esse secundum veritatem iustitiae divinae, ut Deus fieret homo, et per istum redimeretur homo. Pro exemplo congruo accipe! Nam regi quantumque, scilicet magno, non derogat eius gloriae, si devincatur pietate, iustitia et veritate aut humilitate, sed potius commendatur ex hoc eius maiestas per pietatem vel obtemperationem iustitiae aut per mitigationem humilis supplicationis. Nam et nobilis ira leonis parcere prostratis commendatur, sic etiam veritati inclinari et oboedire. Huius figura li. III. Esdrae ca. III.,30cum Darius rex fecisset cenam principibus, tres iuvenes proposuerunt problemata sic. Primus dixit: Forte est vinum.31 Alter dixit: Fortior est rex.32 Tertius ait: Fortiores sunt mulieres, super omnia autem vincit veritas.33 Spiritualiter ad propositum: forte fuit vinum, scilicet amorosae pietatis, quae Dei maiestatem devicit inclinando ad parcendum homini. Sed fortior fuit rex, scilicet iustitiae, quae Deum vicit, ut per satisfactionem homo redimeretur. Adhuc fortior fuit mulier, id est Mariae humilitas, qua Deus pius adeo est victus, ut in eius uterum descenderet et carnem susciperet pro nobis. Et super omnia vicit veritas divinae promissionis, ut Deus pro homine in suo corpore satisfaceret moriendo in cruce. O ergo sublimis humilis Deus! O gloria angelorum et opprobrium hominum! O altissime Deus et parvule infans Iesu nate, tuam adoramus et laudamus maiestatem divinam, pro tua humilitate gratias agimus etc. (L)

Circa tertium principale de amorositate devota pueri Iesu accipe pro conclusione verbum Bernardi, quod magnus Dominus et laudabilis nimis hodie est natus parvulus et amabilis nimis. Declaratur. Nam apud homines pueri sunt amabiles, si sint decori et pulchri, sique mundi et puri, et si sint de magna progenie et nobili. Scilicet si diligenter intuemur hunc hodie natum puerum Iesum, summa lucet pulchritudine, quia speciosus forma prae filiis hominum,34 secundum Ps., immo et prae milibus angelorum, ut ait Bernardus. Summaque in hoc puero est munditia, quia de virgine mundissima constat natus. Denique progenies altissima et superregia, quia altissimi Dei nobilissimus Filius, et cum sit talis ac tantus, tanto, carissimi, nobis redditur amabilis, quanto devotius prospicimus ipsum regem angelorum, Creatorem nostrum adeo humiliatum pro nostro amore, utpote in stabulo natum pannis vilibus involutum, in praesepio bovis et asini reclinatum, in praesentia virginis matris pauperrimae, vagientem, lacrimantem, plorantem. O sanctissima puella, virgo regia, omnia gratia plena, quid tu faciebas? Quas gratias Deo agebas? Quanta suavitate cordis ardebas, cum Dei verbum carnem ex te factum, adeo humiliatum, coram te iacentem cernebas? Quomodo continere te a fletu poteras, dum videbas Dominum caeli et tuum virgineum natum pro frigore plorantem, et unde ipsum calefaceres aut ignem parares, non habebas? Videbas tenerrima membra eius molliciem cunabili expetere, et non, nisi durum fenum habebas. Sciebas, quia ipsum regem regum purpura et bysso atque pulvinaribus fovere te deceret, et tamen non, nisi paucos et viles pannos habebas. O omnes filii Adam! O anime Christi sanguine redempte, expergiscimini et videte, si umquam tale visum est a principio mundi! En Deus caeli flet et plorat in arto praesepio pro nostris peccatis, tu autem peccator, nec pietate, nec eius amore flecteris vel conpungeris ad fletum peccatorum tuorum. Flete ergo, flete, carissimi, ne tandem in aeternis cruciatibus flere cogamini! Accedite nunc et dicite: o verbum aeternum Dei Patris! O amantissime parvule! O dulcissime Iesu, miserere nobis peccatoribus et da gratiam in praesenti et gloriam in futuro! Amen.

Exempla de efficacia huius evangelii vide infra de sancto Iohanne evangelista ser. II. in fine etc.


1 Ioh 1,13
2 Is 40,6
3 Editio: tantae.
4 Is 66,9
5 Ioh 1,3
6 Cf. Sap 7,21
7 Cf. Is 9,6
8 Is 7,14
9 Cf. Mt 12,50
10 Ps 17,10
11 Is 53,8
12 Ioh 1,1
13 Ioh 1,1
14 Ioh 1,1
15 Ioh 1,3
16 Ioh 1,4
17 Ioh 1,8
18 Ioh 1,4
19 Cf. Ioh 1,5-6
20 Ioh 1,9
21 Ioh 1,20
22 Cf. Ioh 1,10
23 Ioh 1,11
24 Ioh 1,12
25 Ioh 1,13
26 Eccs 3,20
27 Ioh 1,13
28 Mt 4, 11
29 Mt 5,45
30 Cf. III Esr 3,1-4,41
31 III Esr 3,10
32 III Esr 3,11
33 III Esr 3,12
34 Ps 44,3