Sermo XIV.]
De sancti Thomae privilegiis et fide sectanda
Sermo quartus in ordine
Erant discipuli intus et
Thomas cum eis; venit Iesus ianuis clausis etc. Haec verba scribuntur
Ioh. XXI.1 et recitantur in hodierno evangelio
ad honorem sancti Thomae apostoli. (A)
In praesenti nempe evangelio recolitur adventus Christi ad discipulos una cum Thoma exsistentes post resurrectionem. In tempore autem praesenti recolit Ecclesia adventum Christi ad nos per incarnationem et per gratiae infusionem. Unde et in matutinali officio hodierno canit Ecclesia:
Nolite timere,
quinta enim die
veniet ad nos
Christus, Deus noster.
Et hoc idcirco, ut ad festum proximum Nativitatis Dominicae nos habilitare et praeparare debeamus, quatenus Christum in nos venientem in nostra mente per gratiae inspirationem nascentem digne suscipiamus. Idcirco Ambrosius in sermone I. de adventu dicit: Ideo sancti patres Domini celebrare coeperunt adventum, et sermones de his diebus ad populum fecerunt, ut se unusquisque fidelis praeparet et emendet, ut digne Dei ac Domini sui Nativitatem valeat celebrare. Et in sermone II. dicit: Oportet ergo nos esse sanctitate puros, mundos pudicitia, nitidos honestate, ut quo diem festum advenire propinquius cernimus, accuratius incedamus. Si enim mulierculae solent aliquas ferias suscepturae maculas vestium suarum aqua diluere, cur non magis nos excepturi natalem Domini maculas animarum nostrarum flexibus abluamus? Haec et plura Ambrosius ibidem. Itaque de hoc beatus Thomas et discipuli in praemissis verbis commendantur, quod scilicet cum essent intus, venit ad eos Iesus, ut patuit. In quibus quidem et sequentibus verbis evangelii ipse apostolus Thomas praecipue tripliciter commendatur et in exemplum nobis proponitur:
- Primo de sanctae fidei adhaesione, quia erat cum discipulis in fide solidandus
- Secundo de speciali dignificatione, quia Thomae Christus specialiter apparuit
- Tertio de divinali visitatione, cum dicitur: Venit Iesus etc. (B)
Circa primum, de sanctae fidei Christi scilicet adhaesione accipiamus hanc conclusionem, quod sicut apostolum Thomam, sic et quamlibet animam non nisi per fidem catholicam Deus habet acceptam et beatitudine dignam. Haec conclusio manifesta est per auctoritatem Apostoli Heb. XI.: Sine fide - inquit - impossibile est quemquam placere Deo.2 Credere enim oportet accedentem ad Deum, quia est et quod inquirentibus se remunerator sit. (C)
Sed hic occurrit quaestio, qualis debeat esse fides hominis Christiani, ut scilicet Deo acceptam et beatitudine aeterna dignam efficiat animam. Nam non quaelibet fides facit beatum et ideo gratum, quamvis etiam Cygani se per suam fidem meliores iudicent et dicere solent. "Praeter fidem - inquiunt - Cyganicam non est melior, quam Hungarica vel Romana." Sed ad id respondetur, quod ad hoc, ut fides Christiana sit salvifica et ut Deo gratum ac beatum efficiat secundum illud dictum Salvatoris ad Thomam factum: Beati - inquit -, qui non viderunt, et crediderunt,3 requiruntur conditiones praecipue quattuor.
Prima conditio, ut sit veritati
divinae innixa, scilicet secundum rectitudinem Sacrae Scripturae, quod
est contra fidem haereticorum, et hoc ita, quod non requirat miracula
vel alia experimenta, nec rationem humanae capacitatis vel intellectionis,
sed mere ex charitate Dei credat secundum Sacram Scripturam ipsi Deo
sic revelanti. Unde Mat. XVI.: Beatus es, Simon Bar
Iona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus.4 Secundum quippe Lyram
Petrus hic dicitur beatus, quia confessio verae fidei ducit ad beatitudinem,
quam scilicet confessionem fidei Petrus fecit, quando interrogati a
Christo discipuli, quem ipsum dicerent, respondit pro se et pro aliis
dicens: Tu es Christus, Filius Dei vivi. Hoc autem Petrus non
didicit ab homine nec aliunde, quam per solam gratiam Spiritus Sancti
et revelationem divinam, ideo subdit: Quia caro et sanguis, id
est homo mortalis non revelavit tibi, id est non docuit te istam
veritatem, sed Pater meus,5 et per consequens tota Trinitas, quia
indivisa sunt opera Trinitatis, ut ait Augustinus li. De Trinitate.
Et sic patet, quod fides beatificans inniti debet soli Deo revelanti
in Sacra Scriptura. Nam illi praedicantur beati, qui non viderunt per
aliqua experimenta, et tamen credunt ea, quae sunt fidei. Sed quaeritur,
utrum rationes inductae ad probandum ea, quae sunt fidei, minuant meritum
fidei in homine sic credente. Respondetur secundum Thomam II.
II. q. X. ar. X., quod ratio humana inducta ad ea, quae sunt
fidei, dupliciter potest se habere ad voluntatem credentis. Uno
modo sicut praecedens, cum videlicet quis non haberet promptam voluntatem
credendi, nisi rationes humanae inducerent. Et tunc, ut ait Gregorius:
Fides non habet meritum, cui humana ratio praebet experimentum.
Alio modo sicut consequens, et sic non excludit meritum, sed est
signum meriti amplioris, quia scilicet homo diligens fidei veritatem
super ea cogitat et amplectitur, si quas potest invenire rationes, quae
declarat eam, et hoc est ad meritum, iuxta illud Ecci. XXIV.:
Qui me elucidant, vitam aeternam habebunt.6 Et sic patet etc. (D)
Secunda conditio, ut fides
sit firmissima et nullo modo dubitata, quia ut scribitur extra
de haereticis c. "Dubius": Dubius in fide infidelis est.
Debet ergo Christianus in fide catholica adeo se firmare, quod etiam
si angelus vel quicumque sanctus de caelo apparens doceret vel astrueret
aliud a fide credendum, non vacillaret dubitando, ut dicit Apostolus
Gal. I.7 Sed haec conditionalis Apostoli, ut
dicit Lyra, est in se vera, quamvis utraque eius pars
sit falsa, sicut exempli gratia et ista: 'Si homo volat, homo habet
pennas', est vera, quamvis utraque eius pars sit falsa, ut patet.
Sic et de illo dicto Apostoli, quia angelus vel sanctus in caelo confirmatus
non potest docere falsum contra fidem catholicam. Sed quaeritur: Quid
de his, qui patiuntur temptationes contra fidem vel phantasias dubietatis?
Respondetur, quod tales, si non consentiunt deliberato animo, sed contradicunt
et dolent de illis errorum phantasiis, non dicuntur dubii in fide, quia
talia eis non placent animo deliberato. Unde dicit Gregorius,
quod tales temptationes contra fidem non sunt curandae, quia non nocent,
dum displicent, immo meritum iustis augent, quia per talia mentis flagella
purgantur peccata, et in animo humiliati conservantur, ne per elationem
excidant a Dei gratia. Unde tales debent consolari potius, quam deterreri
vel desperare, quia talis probatio est signum divinae electionis secundum
Bernardum et alios doctores, ut patet prolixe li. Malogranati.
(E)
Tertia conditio, ut fides sit
charitatis operibus perfecta, Augustinus I. q. I.
"Sicut urgeri" dicit sic: Cuius manus esset arida, verum
quidem esset membrum quamvis sine sanguine et inefficax et mortuum;
sic et fides cum sit vera, tamen sine operibus, mortua est,
Iaco. II.8 Quod est contra malos Christianos,
qui fidem habent de Christo, sed opere contradicunt peccando. Unde
Augustinus ser. XXII. dicit: Fides appellata est ex eo, quod
'fit'. Duae syllabae sonant, cum dicitur fides. Prima syllaba est
a 'facto', secunda a 'dicto'. Interrogo ergo te, utrum credas.
Dicis: credo. Fac, quid dicis, et fides est. Haec ille. Sed vae
et iterum vae mundo ab scandalis, quoniam innumerabiles Christiani confitenter
Christum ore et corde credendo, sed factis negant multiplici peccato
superbiae, avaritiae, luxuriae etc. Christum crucifigendo. Tales similes
sunt daemonibus, qui credunt, sed non diligunt Deum. Unde Iaco.
II.: Tu credis, quoniam unus est Deus, bene facis, et daemones
credunt, et contremiscunt.9 Augustinus: Cum dilectione
fides est Christiani, scilicet boni, sine dilectione est fides daemonis
immo, ut ita dicam, fides mali Christiani inferior vel peior est quodammodo
fide daemonum, quia daemones credunt et contremiscunt, illi autem credunt,
sed non pertimescunt quotidie peccata facere. Augustinus:
O Deus meus, utinam quomodo daemones contremiscunt Deum iudicem, sed
homines pertimescerent Salvatorem! Et sic patet. (F)
Quarta conditio, ut fides sit
in omnibus constans et stabilita. Contra eos, qui ad tempus credunt,
et in tempore temptationis vel persecutionis recedunt. Nam qui perseveraverit
usque in finem, hic salvus erit. Matth. X.10 Unde Apoca. II.:
Esto fidelis usque ad mortem, et dabo tibi coronam vitae.11 Si nempe quis pro confessione fidei
occideretur, martyr fieret. Ad propositum: Beatus Thomas apostolus talem
fidem habuit per omnia, scilicet propheticae et evangelicae scripturae
innixam firmissimam operibusque et charitate perfectissimam, et etiam
inter tormenta constantissimam, idcirco Ecclesia sancta orat in
collecta eius fidem imitari dicens: Da nobis, quaesumus,
Domine, beati apostoli tui Thomae sollemnitatibus gloriari, ut eius
semper et patrociniis sublevemur, et fidem congrua devotione sectemur.
O itaque pie Deus, o dulcissime Iesu, fac nos per merita Thomae dignos
beatitudine. (G)
Circa secundum de dignitate privilegiorum beati Thomae apostoli sit haec conclusio, quod amorosissimus Dominus Iesus beatum Thomam apostolum praecipui in amoris signum magnis privilegiis inter sanctos effecit dignissimum. Et declaratur praecipue ex quattuor privilegiis.
Primum privilegium ferventissimae
dilectionis. Nimirum quando Deus dat alicui donum verae charitatis,
maximum donum dat, et quanto maiorem charitatem, tanto praecellentius
donum dat, quia ut Aug. XV. De Trinitate c. XVIII. dicit
et allegatur a Magistro in primo li. Sententiarum dist. XVII.:
In divinis donis nil maius est charitate. Ipsum enim est donum Dei excellentissimum,
quod solum dividit inter filios regni et filios perditionis. Haec
ille. Cum ergo Christus Iesus infuderit Thomae charitatis ferventissimae
donum, maximo privilegio effecit dignissimum. Sed unde probatur Thomas
habuisse ferventissimam Christi Iesu charitatem? Respondetur, quod praecipue
ex tribus signis. Primum signum, quia pro Christo mori desideravit,
quando dicente Christo discipulis: Lazarus mortuus est,12 eamus - inquit - ad
eum in Iudaeam,13 tunc discipuli timore concussi dicunt
ei: Rabbi, nunc quaerebant te Iudei lapidare, et iterum vadis illuc?14 Tunc fervens amore Thomas dixit ad
condiscipulos: Eamus et nos, moriamus cum eo, Ioh. XI.,15 ubi Glossa dicit:
Ecce verus amantium affectus, vel cum eo vivere, vel cum eo mori.
Augustinus: Tunc est perfecta charitas in hac vita, quando
pro ipsa contemnitur vita. Secundum signum, quia tam fervens
in charitate exstitit, ut ad remotissimas partes Indiae accedens multa
tormenta pro Christo sustinere voluerit, nec ab eius charitate separari
potuit perferendo carcerem, vincula ardentesque laminas ferreas et fornacem
ardentem et gladium, ut dicere possit cum Paulo Ro. VIII.:
Certus sum, quia neque tribulatio aut angustia, neque gladius, neque
creatura aliqua poterit nos separare
etc.16 Tertium signum, quia Christo
similis fuit. Unde Isidorus li. De vita et obitu sanctorum:
Thomas - inquit - discipulus Christi ac similis Salvatori,
et quoniam similitudo est causa dilectionis, et omne animal diligit
sibi simile, Ecci. XIII.,17 ideo per illam similitudinem corporis
dabatur intellegi similitudo mentis. Sicut ergo Christus fuit plenissimus
charitate, sic Thomas pro suo modulo plenus fuit amore Christi divino.
Non inmerito vocatus est Thomas, quasi 'totus means', scilicet in
Deum per amorem. (H)
Secundum privilegium altissimae revelationis, quia altissima secreta et a saeculo abscondita Christus ipsi Thomae revelavit, quod est signum amicitiae iuxta ipsius Salvatoris dictum Ioh. XV.: Iam - inquit - non dicam vos servos, sed amicos, quia quaecumque audivi a Patre meo, nota feci vobis.18 Si petas: Qualia secreta altissima revelavit Christus Thomae? Respondetur, quod praecipue tria, scilicet de caelesti via et veritate divina ac beata vita. Primo secretum mysterii viae caelestis. Nam ut ait Ambrosius sermone de resurrectione: Ignota erat ante Christi adventum via vitae. Sed hanc Christus Thomae revelavit, ut habetur Ioh. XIV., ubi legitur, quod licet in ultima cena Christus dixisset discipulis: Vado - inquit - vobis parare locum, et iterum venio, et accipiam vos ad meipsum, ut ubi sum ego, et vos sitis.19 Secundum Lyram dicit Christus notanter iterum venio et accipiam vos etc. pro tanto, quia Christus non semel venit, sed pluries ad accipiendum electos in caelum. Nam quoad beatitudinem animae venit quotidie animas sanctorum ad accipiendum de earum corporibus et transferendum in caelestem gloriam. Iste tamen Christi adventus non est in praesentia corporali, scilicet per seipsum, secundum quod Lyra dicit et concorditer Henricus de Hassia. Denique quoad beatitudinem animae et corporis veniet Christus in fine mundi ad assumendum fideles omnes et in praesentia corporali. Cumque haec verba Christus dixisset, Thomas dixit ei: Domine, nescimus, quo vadis, et quomodo possumus viam scire.20 Ubi duo secreta petit scire, quasi diceret: 'Doce me primo terminum, ad quem vadis. Secundo viam, per quam vadis.' Et secundum Chrysostomum hoc dixit Thomas ex multa dilectione, quia Christum semper cupiebat comitari. Tunc Dominus mira secreta mysteria revelavit dicens: Ego sum via, veritas et vita.21 Super quo Augustinus dicit: Ambulare vis, scilicet ad caelestem beatitudinem? Ego sum via. Falli non vis? Ego sum veritas. Mori non vis, scilicet morte aeterna? Ego sum vita. Subiunxit: Nemo venit ad Patrem, nisi per me.22 Lyra: id est in me credendo et me opere imitando. Et sic docuit Christus viam verae beatitudinis esse fidem suam. Secundo revelavit Thomae secretum divinae veritatis, scilicet quod Christus sit ipsa vera beatitudo, quia dixit se esse veritatem. Tertio revelavit se esse vitam aeternam, ideo addidit: et vita. O quis possit penetrare et plenarie intelligere talia mysteria caelestia? O Iesu bone, tibi laus et gloria, quia per Thomae interrogationem factam reserasti nobis talia mysteria salubria, ut iam sciamus, quia tu es via, quoniam fides tua et sanctissima documenta ducunt ad gloriam. O pie Iesu, tu es veritas, quia per te Deus Pater implevit verissime omnia sua promissa de aeterna beatitudine nobis danda! O magne Deus, dulcis Iesu, vere tu es vita beata, quia tuae gloriae visione habebimus in caelo vivere sine fine! Cum ergo talia Christus Thomae revelaverit, patet, quod sit magnae dignitatis et sanctitatis. (I)
Tertium privilegium familiarissimae consolationis. Nimirum aliquibus discipulis Christus apparuit consolando eos tantummodo ad visum post resurrectionem, ut euntibus in Emmaus, Lu. ultimo.23 Aliquibus ad auditum tantummodo, ut cum per mulieres nunciavit discipulis dicentes: Ite, dicite discipulis et Petro, quia surrexit Dominus etc.24 Aliquibus ad gustandum comedendo cum eis, ut Petro, Iohanni et sociis eorum, quando iverant ad piscationem, quibus Christus in litore apparens tandem cum eis manducavit, Ioh. ultimo.25 Aliquibus autem insuper ad tangendum, palpandum et cordis secreta revelandum, et hoc modo nulli tam familiarem consolationem charitatis exhibuit, sicut Thomae, cui apparuit et ad visum gloriosum et ad auditum vocis eius dulcissimum, quando dixit ei: Infer digitum tuum huc,26 et similia sequentia. Et ad gustum, quia comedit cum discipulis, inter quos et erat Thomas. Et insuper ad tactum nulli discipulorum familiariorem consolationem exhibuit, sicut Thomae, cui specialiter apparuit, et vulnera omnia palpanda praebuit, et familiariter contrectanda concessit, et sui secreta cordis reseravit. Unde Ganfredus episcopus Carnotensis (?): Ecce deprehensus es, o apostole, ecce cuncta tibi replicantur a Domino, quae pridie locutus fueras in secreto discipulorum! Ex tali ergo experimento quid mirum, si maxima devotione mox exclamavit: Dominus meus et Deus meus!27 Exclama et tu hoc, o homo, saltem cordis alto desiderio: "Dominus meus, Christus Iesus - secundum humanitatem; et Deus meus, quem adoro cultu devotissimo, offendere timeo, et veraciter amo!" (K)
Quartum privilegium miraculosae illustrationis, quia Deus ipsum Thomam maximorum miraculorum gloria illustravit. Primo in vita, ut claret ex legenda primo sermone descripta. Secundo in mortis hora, sicut patuit ibidem de ferri candentis exstinctione et fornacis ardentis refrigeratione, idoli comminutione, et sic de aliis. Tertio post eius mortem, quia corpus eius translatum circa annum Domini ducentesimum tricesimum in Edissam civitatem, quae olim dicebatur Rages Medorum; ibi nullus haereticus, nullus Iudaeus, nullus paganus potest vivere, nec tyrannus aliquis nocere civitati potuit per multos annos, sed si quando gens aliqua contra civitatem illam insurrexit, puer baptizatus super portam ostendit epistulam, quam Salvator manu scriptam propria miserat Abagaro, regi quondam illius civitatis, postquam peregisset ea die, hostes aut fugiunt, aut pacantur. Et hoc est tam propter Salvatoris virtuosa scripta, quam propter Thomae merita, ut haec habentur in legenda. Denique magister Soccus in suo sermone de sancto Thoma refert, quod ex ore ipsius patriarchae narrantis coram domino papa, scilicet audierit, quod quolibet anno in festo sancti Thomae eius corpus, quod servatur integrum absque corruptione, locari solet per sacerdotes in episcopali sede super altare et ipso patriarcha missam celebrante. Tandem consecratae hostiae super paternam servari solent coram sancti apostoli corpore, qui mirabile dictu manu propria Eucharistiam accipiens singulis communicantibus tribuit dignis, et retrahit ab indignis. Quod utrum sit narrandum vel non, lectoris arbitrio relinquo. Verumtamen hoc licet sit maximum miraculum, Deus tamen, qui mirabilis est in suis sanctis, non dubium, quin hoc et maiora facere possit, sicut et saepe facit ad laudem et gloriam suam. Et sic patet. (L)
Circa
tertium principale sufficiat pro conclusione, quod sicut Thomas
et discipuli magna consolatione sunt repleti ex visitatione Christi
corporali, sic boni catholici summa devotione debent affici pro susceptione
Christi sacramentali, praecipue pro ista die Christi natali. Haec conclusio
patet, quia secundum fidei veritatem idem Christus, qui apparuit discipulis,
accipitur revera in hoc sacramento Eucharistiae, ipsomet Deo teste
Iohan. VI. c.: Caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere
est potus.28 Et pro vita aeterna consequenda. Ideo
subditur: Qui - inquit - manducat carnem meam et bibit
meum sanguinem, in me manet et ego in eo.29 Qui manducat hunc panem, vivet
in aeternum.30 Ex quo patet, quod sicut stultus esset
et demens, qui a rege magno invitatus sub hac promissione, quod si secum
velit prandere, dabit rex seipsum et totum suum regnum illi in perpetuum
possidendum, talis pro tanto bono non adquiesceret, sic immo magis stultus
est, qui pro aeterno regno caelesti ipsi Deo regique Christo pro ista
aeternae beatitudinis repromissione non vult se ad hoc caeleste convivium
Eucharistiae praeparare hoc tempore natalis per contritionem, confessionem
etc. O Christiane, adverte, et expergiscere de pulvere peccatorum, ut
valeas gaudere in regno beatorum! Amen.
1 Ioh 21,26
2 Hbr 11,6
3 Ioh 20, 29
4 Mt 16,17
5 Mt 16,16-17
6 Ecl 24,31
7 Cf. Gal 1,8
8 Iac 2,26
9 Iac 2,19
10 Cf. Mt 24,13
11 Apc 2,10
12 Ioh 11,14
13 Ioh 11,7
14 Ioh 11,8
15 Ioh 11,16
16 Cf. Rm 8,38-39
17 Sir 13,19
18 Ioh 15,15
19 Ioh 14,2-3
20 Ioh 14,5
21 Ioh 14,6
22 Ioh 14,6
23 Cf. Lc 24,13-35
24 Cf. Mt 28,7; Mc 16,7
25 Ioh 21,4-13
26 Ioh 20,27
27 Ioh 20,28
28 Ioh 6,56
29 Ioh 6,57
30 Ioh 6,59