Pelbartus de Themeswar

ST

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum orrdinem vocum ››
Collaboratores ››

PH

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››
Collaboratores ››

PA

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››
Index Sacrae Scripturae ››

TH

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

TP

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

TA

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

PQ1

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››

PQ2

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

PQ3

Index sermonum ››

[Pelbartus de Themeswar: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis,

Sermo IX.]

De sancto Nicolao et sanctitatis eius excellentia

Sermo quartus

Non est inventus similis illi, qui conservaret legem excelsi. Haec verba sumuntur Ecci. XLIV.1 et cantantur ab Ecclesia de sanctis confessoribus, pontificibus, et sic inter eos etiam de sancto Nicolao. (A)

Solet quippe bonus Deus futurorum praescius ostendere persaepe hominem in infantia, qualis futurus sit in aetate provecta. Sicut legimus de Iacob patriarcha, qui Dei ordinatione adhuc in utero materno exsistens cum fratre gemino, Esau pugnavit et vicit. Unde Deus dixit matri eorum consulenti Dominum: Duae - inquit - gentes in utero tuo sunt, duo populi ex ventre tuo dividentur, populusque populum superabit, et maior serviet minori, et sic postea factum est, Gen. XXV.2 Sic benignus Deus ostendit in beato Nicolao, quid vel qualis futurus esset, cum ipsum puerulum in die nativitatis suae, dum balnearetur in pelvi, miraculose fecit se erigi et Deo laudes dari, ad significandum, quia futurus esset Nicolaus altissimae sanctitatis, ut merito de eo dici possit verbum praemissi thematis: Non est inventus similiis illi, qui conservaret legem excelsi. In quibus verbis commendatur beatus Nicolaus de tribus, in quibus non est inventus similis illi, ut patebit:

Quantum ad primum de excellentia sanctitatis beati Nicolai, quia dicitur, quod non est inventus similis illi, prima frontem occurrit quaestio ista: Utrum Ecclesia secundum suum solitum cantum veraciter attribuat hanc excellentiam unicuique confessorum, scilicet quod non est inventus similis illi, qui conservaret legem excelsi? Arguitur, quod non, quia ut dicit Philosophus VII. Topicorum: Quidquid per superabundantiam dicitur, uni soli convenit. Sed hoc dictum est per superabundantiam expressa verborum resonantia, cum dicitur: Non est inventus similis illi etc. Ergo de uno solo sancto potest verificari, et per consequens non de aliis, quomodo ergo Ecclesia hoc idem veraciter cantare potest de singulis confessoribus: Non est - inquit - inventus similis illi? Sed contra est, quia Ecclesiae ipsius ritus a Scriptura et a traditione apostolica et consuetudine sancta pullulaverunt, dist. XI. "Ecclesiasticarum" et c. "Catholica". Sequitur ergo, quod cum Ecclesia Romana communiter sic cantet, singulis et unoquoque confessorum est hoc dictum verificandum. Respondetur ergo ad quaestionem per hanc conclusionem, quod sancta Ecclesia tam ipsi beato Nicolao, quam unicuique confessori pontifici valet canere convenienter et dicto veraci, quod scilicet non est inventus similis illi, qui conservaret legem excelsi. (C)

Haec conclusio ostenditur tripliciter:

Primo ostendit ratione secundum Lyram super Ecci. XLIV., quia ista excellentia attribuitur sanctis tantummodo quantum ad exercitum vel usum aliquarum virtutum, et non quantum ad habitum. Sed quoniam sic est, quod quilibet sanctus in aliqua virtute eminet, quoad usum vel exercitum, quilibet etiam eminet in aliqua gratia secundum diversam dispositionem naturalem ad virtutem aliquam aut etiam exercitum, quia ut dicit Hugo super li. Angelicae hierarchiae c. II.: Secundum gratiam sunt dona, secundum dona autem sunt merita, et secundum diversitatem meritorum constat diversitas praemiorum. Haec ille. Si petas, unde hoc, respondetur, quod a Dei sapientia, ut in hoc, quod inter sanctos quilibet aliqua virtute eminet, in qua nullus ei similis est, appareat mirabilis Dei sapientia, quae in tanta multitudine ac varietate sanctorum tantam posuit differentiam sanctorum meritorum, quae quidem differentia meritorum licet nobis incognita sit, Deo tamen bene per omnia nota est. Nos tamen plerumque experimur in sanctis viris alios praepollere abstinentia, alios sapientia, alios castitate, alios devotione, alios patientia, alios humilitate, alios misericordia, alios elemosyna, alios iusitia, alios pietate, alios paupertatis amore, alios divitiarum optimo usu, alios regiminis sancti strenuitate, alios servitutis fidelitate et ceteris. Et idcirco quamvis alicuius sancti virtutes nos lateant, quas habuit, et in quibus nullus ei similis inveniri potest, tamen Deo bene notae sunt, propter quas possumus de eo dicere, sicut et canit Ecclesia, quod non est inventus similis illi etc. (D)

Secundo, ut dixi, ostenditur hoc similitudine naturae humanae, quia videmus in facta3 humana, quod ut dicit Philosophus in Probleumatibus4: Impossibile est duos homines omnino reperiri similies. Sic et in gratia et meritis per omnia similes non possunt sancti inveniri. Proinde propter excessum alterius de illo dici potest: Non est inventus similis illi etc. Ad idem alia est similitudo, quia Apostolus dicit I. Cor. XV.: Alia est claritas solis, alia lunae, alia stellarum. Stella enim differt a stella in claritate, sic et resurrectio mortuorum erit.5 Haec ille. Sicut ergo videmus quaelibet stella ab alia differt aut figura, aut motu, aut claritate, aut quantitate, aut ordine respectus ad aliam, aut influentia, aut alio quovis modo, ita unus sanctus ab alio, propter quod verificatur praemissum dictum de quocumque confessorum: Non est inventus similis etc. (E)

Tertio ostenditur conclusio ad propositum ex beati Nicolai sanctitate, quamvis enim ipse sanctissimus plurimas virtutes et multimoda merita bonorum operum habuerit, quae nos latent, in quibus nullus ei similis inventus est, possumus tamen tria praecipua gratiae munera notare in ipso, in quibus non est inventus similis ipsi:

Primum est inquam festina sanctificatio, quia tempestive valde, scilicet ab uberibus matris suae sanctus fuit et sanctitatis opera incepit. In cuius signum eo die, quo natus est, seipsum erexit, dum balnearetur in pelvi. Quatenus hoc miraculo ostenderetur, quod ipse totus a terrenis elevatus seipsum Deo dedicatam hostiam offerret. Propterea de ipso merito canitur illud Ecci. XXIX.: Iustus cor suum tradidit ad vigilandum diluculo ad Deum, qui fecit illum, et in conspectu Altissimi deprecabitur.6 Sunt nempe, qui diabolo tribuunt se totum iuventute, et tantummodo suae senectutis faecem volunt tradere Deo. Et tales vere sunt miseri, quia in Sacra Scriptura nullus est ausus dicere: spes mea, Domine, a senectute mea, sed tantummodo: ne proicias me in tempore senectutis.7 Qui enim tantum tempus suum usque ad senectutem semper vane vivendo consumpsit, non potest ex suis meritis confidere gloriam, sed tantum ne a misericordia Dei abiciatur, orare. Sed felices, qui dicere possunt cum propheta David: Spes mea, Domine, a iuventute mea,8 sicut fuerunt Franciscus, Dominicus, Martinus, qui in sua iuventute sancti coeperunt. Feliciores autem, qui dicere possunt: "Spes mea ab uberibus matris meae", sicut fuit Nicolaus. Felicissimus autem, qui dicere potest: "Spes mea ab utero matris meae", sicut fuit Iohannes Baptista, Ieremias et alii in utero sanctificati, prae omnibus Beata Virgo Maria, mater Christi. Item alii sunt, qui tradunt corpus Deo et non cor, ut qui poenitentiae austeritatem exercent in corpore, sed anima plena est mala voluntate et vitiositate, sicut sunt mali religiosi et hypocritae. Alii denique econverso tradunt cor Deo per devotas affectiones, sed corpus tradunt diabolo per luxuriam. Beatus vero Nicolaus tradidit Deo se totum, quia cor suum, id est se cum suo corde, quia corpus suum et sanguinem obtulit Deo macerando, et animam diligendo et Deum deprecando. Et haec fecit in diluculo, id est in iuventute, non in senectute, immo in infantia a cunabulis, ergo etc.

Secundum est poenitentiae acceleratio, quia mox natus ieiunavit. Quo miraculo tria supra naturam fuerunt. Primum, quod ieiunavit in tam tenerrima, scilicet infantia, non uno, sed bino die hebdomadae. Secundum, quod distinxit discernendo feriam a feria, scilicet quartam et sextam. Tertium, quod discernere potuit illos dies singulis hebdomadis, quos dies dedicavit Ecclesia ieiunandos pro passione Christi. Nam quis illum docebat, nisi Spiritus Sanctus, qui ubicumque vult, spirat.9 (F)

Sed cur placeret Deo talis pueruli innocentis satisfactio poenitentialis, cum nondum peccasse potuerat? Respondetur, quod Deo placuit eius poenitentia tribus rationibus.

Prima ratio ex parte ipsius sancti Nicolai, ut scilicet tali decore poenitentiae et meritis decoraretur. Non enim, ut purgaretur (cum innocens esset), placuit Deo, sed ut ornaretur. Est enim poenitentia quaedam purgans, ut fuit poenitentia Magdalenae, et est poenitentia ornans, quia ut ait Bernardus: Confessio peccatorem purgat et iustum ornat. Unde Emodius de quodam sancto pontifice dicit: Poenitentia in eo et si non invenerit, quid purgaret, tamen repperit, quid ornaret, dicente Ps.: Confessionem et decorem induisti.10 Talis fuit poenitentia beati Nicolai in pueritia, quae ornavit miro modo eius merita. Praeterea est apud peccatores per contrarium quaedam poenitentia maculans, ut Iudae, quae ipsum non mundavit, sed maculavit, Math. XXIV.,11 quia per desperationem peccatum adauxit. Est et iterum poenitentia crucians, ut est damnatorum in Inferno, Sap. V.: Dicentes intra se poenitentiam agentes etc.12 Secunda ratio ex parte aliorum hominum peccatorum, ut scilicet mali, qui nolunt ieiunare et poenitere, confundantur in iudicio divino, cum audiant talem tenerrimum puerum bino hebdomadae die, non uno, potuisse ieiunare. Boni autem homines eius exemplo provocentur ad similia. Tertia ratio ex parte passionis Christi, ut omnes homines inducantur ad compatiendum Christo pro nobis passo, qui traditus est feria quarta et occisus feria sexta, quatenus eius passionis vestigia sequemur pro ipso carnem crucifigendo cum vitiis ipsius beati Nicolai pueruli exemplo. Unde I. Petri II.: Christus pro nobis passus est vobis reliquens exemplum, ut sequamini vestigia eius.13 O igitur homines luxuriosi, qui dedistis vos ad carnalia, o guliosi, o deliciosi, qui nil vultis in carne pati pro Christo, o quique peccatores, quomodo creditis vos cum Christo regnaturos in gloria, qui contempsistis pro eo quidquam pati resistendo vitiis in hac vita? Advertite exemplum Nicolai!

Tertium est innocentiae declaratio, quia secundum doctores sanctificati miraculose numquam peccant mortaliter tota vita sua. Talis fuit beatus Nicolaus, ergo etc. Gloriari vero de innocentia omnimoda est paucissimorum sanctorum, secundum Augustinum li. XXI. De civitate Dei. De hoc plura articulo secundo. (G)

Quantum ad secundum principale de innocentiae baptismalis conservatione accipiamus hanc conclusionem, quod quilibet fidelis summopere debet conari exemplo ipsius beati Nicolai, ut baptismalem innocentiam conservet illaesam ab omni culpa tota vita sua. Nam ad id instruit nos primo Sacra Scriptura Ecci. XXXIV. dicens: Qui baptizatur a mortuo et iterum tangit mortuum, quid prodest lavatio eius?,14 quasi diceret: nihil. Nam immundus efficitur, sicut ante. Sic qui lotus est in baptismo ab operibus mortuis, id est peccatis, quid prodest, si iterum redit ad peccata? Immo ut scribitur II. Pet. II.: Si refugientes coinquinationem, Lyra: id est peccata, agnitione Domini nostri, Iesu Christi, id est per receptionem fidei, his rursus implicati superantur, facta sunt eis posteriora deteriora prioribus, scilicet propter aggravationem ingratitudinis.15 Secundo hoc dictat et ratio, quia promisimus in baptismo abnegare Satanae et omnibus pompis et omnibus operibus eius et omnibus fallaciis eius, de consecratione dist. IV. "Primum" et XVII. q. I. "Sunt quaedam". Et per consequens promisimus nos cavere ab omni peccato mortali tota vita ad servandum innocentiam baptismalem. Sine ipsius ergo observatione non est salus, immo scito, quod numquam pervenies ad visionem Dei, antequam sis plenissime expiatus vel hic, vel in Purgatorio, usque ad quadrantem minimum peccatorum, et sic innocentiae restitutus. Unde Ps. quaerit dicens: Quis ascendet in montem Domini aut quis stabit in loco sancto eius, id est in caeleste regnum? Respondet: Innocens manibus, id est operibus secundum Lyram, quae per manus designantur, eo quod manus est organum organorum, li. III. De anima, et mundo corde, qui non accepit in vano etc., hic accipiet benedictionem a Domino.16 Nimirum de talibus, qui recidivant, nec curant de baptismali innocentia servanda, II. P. II. gravis habetur sententia sic: Melius - inquit - erat illis non cognoscere viam veritatis, quam post agnitionem retrorsum converti ab eo, quod illis traditum est sancto mandato.17 Lyra: quia per ingratitudinem talis beneficii accepti aggravatur peccatum. Tertio ad idem exemplum: Iudas fuit baptizatus, sicut et ceteri apostoli tempore Christi, de consecratione dist. IV. "Quando ab Hierosolymis" et c. sequenti, scilicet postea istam innocentiae gratiam collatam perdidit, ideo melius illi erat, si natus non fuisset, Mat. XXIII.18 Denique primi parentes acceperant a Deo innocentiam, quam peccando amiserunt. Propter quod Christus voluit acerbissimam mortem sustinere et sic recuperare nobis. Debemus ergo nos usque ad mortem agonizare pro ipsa conservanda exemplo omnium sanctorum Christum imitantium perfecte. (H)

Sed quaeritur, quomodo valeat Christianus custodire innocentiam baptismalem ab omni peccato immunem tota vita sua vel tempore longo. Respondetur secundum doctores, ut colligitur ex Scripturis. Ad id valent et iuvant praecipue quattuor. Primum ex parte carnis, scilicet mortificatio, quae tamquam sal praeservat a corruptione carnes. Unde I. Cor. IX.: Castigo corpus meum, et in servitutem redigo, ne forte reprobus efficiar.19 Hoc fecit Nicolaus a pueritia continuando ieiunium. Secundum ex parte voluptatis est propositi firmatio de cavendo omni peccato, et pro hoc iugis oro. Matth. XXVI.: Vigilate et orate, ne etc.20 Hinc Richardus de Sancto Victore dicit, quod hi sunt saeculo dediti, nec firmam habent voluntatem peccata cavendi, facillime et crebro in peccata ruunt. Qui autem firmam habent voluntatem, non facile cadunt, nec putandum est, quod tales in quovis modico peccent mortaliter. Quia ut idem dicit: Mortale peccatum non fit sine gravi iniuria Dei vel grandi contemptu proximi. Nicolaus id fecit etc. Tertium ex parte intellectus verbi Dei auditio, et secundum hoc conscientiae frequens rectificatio. Unde Gregorius: Quotidiana examinatione teipsum discute, qualis sis in moribus et qualis in affectibus, quod iusti assidue facere non desistunt. Sicut scribitur scilicet Prover. XII.: Cogitationes iustorum iudicia scilicet examinationis conscientiae.21 Et ponit exemplum idem Gregorius dicens, quod sicut nescientibus nobis mutatur in nobis color capillorum et barbae in canitiem temporum successu, ita animus noster quotidie mutatur in vitia ignorantibus nobis, nisi sollicite nostros profectus defectusque consideremus. Sic faciebat beatus Nicolaus, qui ecclesiarum terebat limina, et quidquid de Scripturis audire poterat, armariolo pectoris recondebat. (I)

Quartum est ex parte exteriorum occasionis devitatio. Sunt autem occasiones cadendi in peccatum: mulierum consortia et colloquia, iuvenum lasciviae, sensuum exteriorum curiosa evagatio, otium, voluptas, cogitatio mala et cupiditas. Qui enim ab his se non compescuerit, cito et facillime ruet in peccatum, et sic innocentiam perdit. Sicut patet de Sodomitis, qui propter haec ruerunt in peccata enormissima, Ezech. XVI.: Ecce, haec fuit iniquitas Sodomae, superbia, scilicet de se praesumendo, saturitas panis deliciose vivendo - nomine enim panis in Scriptura intelligitur omnis cibus - et abundantia divitiarum cupide amatarum, et otium ipsius et filiarum eius, et manum egeno et pauperi non porrigebant, et fecerunt abominationes coram me.22 Haec ibi; sic exponit Lyra. Unde et Innocentius extra de renunciatione c. "Nisi cum pridem" §. "Verum" dicit: Otiositas et voluptas arma sunt hostis antiqui ad miseras animas capiendas. Beatus Nicolaus haec omnia multum cavebat, ergo etc. Nam ab adolescentia iuvenum lascivias et consortia mulierum devitavit, sensus suos quinque, scilicet visum, auditum, gustum, odoratum et tactum diligenter custodivit, ne mors intraret per fenestras istas iuxta dictum Hiere. IX.23 Cogitationes malas exhorruit, humilitatem iugiter tenuit. Item pietatem summe amplexus est, et divitiarum amorem, cum multum abundaret, adeo de corde abdicavit, ut tribueret omni nedum petenti, sed etiam non petenti, quod pauci divites faciunt. Nam dato auro trium virginum nefas prohibuit, cum non peteretur, et per hoc maxime gratus factus est Deo. Augustinus: Non est, quod ita Deo amabiles nos faciat, ut pietas. Denique otium toto vitae tempore sic declinavit ab adolescentia, ut non tantum diebus, immo noctibus media ipsa nocte ante omnes ageret se Nicolaus ecclesias frequentando et orando, bonis quoque operibus insudando. Unde Dei revelatione declaratum est, quod qui primus media nocte ad ecclesiam oraturus adveniret, is dignus episcopatu Mireae civitatis foret, cuius - inquit - nomen Nicolaus est, et sic factus est electus episcopus. O igitur carissimi, omnes nos studeamus ipsum imitari carnem mortificando, firmum propositum cavendi peccata assumendo, verbum Dei audiendo, orando et occasiones peccati declinando. (K)

Quantum ad tertium principale de eius perseverantiae finalis laetitia accipe hanc conclusionem, quod sicut hominum in peccatis iacentium finis est dolor et maestitia, sic bonorum perseverantium finis est gaudium et laetitia. Et hanc sufficiat breviter esse probatum, quia regula generalis est, quod qui male vivit, male finit, et qui bene vivit, bene finit. Nam articulus fidei est, quod qui bona egerunt, ibunt in vitam aeternam, qui vero mala egerunt, in ignem aeternum, ut dicit Athanasius in Symbolo. Beatus itaque Nicolaus utpote bonus et sanctissimus perseverando in bono et Dei gratia in morte gaudere habuit, non timere. Non ut peccatores, qui in egressu animae nimis timent laqueos mortis et peccatorum immanitatem, Dei iudicium et daemones et Inferni supplicia, ut merito dicat Ps., quia mors peccatorum pessima.24 Sed sanctus Nicolaus egressus est cum multiplici laetitia. Primo de divina protectione, quia animam suam in manus Dei commendavit, quod est valde securus, Ioh. X.: Non rapiet eas quisquam de manu mea.25 Secundo de angelorum occursu et honoratione, quia rogavit Dominum, et ipse misit ei angelos salutantes eum, non unum, sed multos, ut deduceretur honorifice, sicut et de Lazaro legitur Luc. XVI., quod portatus sit ab angelis in sinum Abrae.26 Tertio de caelesti melodia et omnium beatorum congratulatione, quia ut legitur de eo, melodia caelestis audita est, cum portaretur in caelum. Ecce ergo, quam bonum est homini, ut Deo deserviat toto tempore vitae suae! Vae autem, vae et vae habitantibus in terra, id est peccatoribus, terrenis adhaerentibus, ut scribitur Apoc. VIII.,27 quia deducuntur non ab angelis, sed daemonibus, non honorifice, sed turpissime et crudelissime tractantibus more tortorum, non congaudentibus, sed frementibus prae ira et furore in eos ululantibus pro rapina more luporum rapacium! Sed iustis hominibus gaudium ineffabile et laetitia, ut beato Nicolao, sicut scribitur Isa. LV.: In laetitia egrediemini et in pace deducemini, montes et colles cantabunt coram vobis laudem et omnia ligna regionis plaudent manu.28 Ubi notatur, quod in bonorum assumptione gaudent ipsemet, ideo dicitur in laetitia egrediemini. Gaudet angelus custos, qui in pace deducit, gaudet tota Trinitas, Pater, Filius et Spiritus Sanctus, ideo dicitur montes in plurali propter tres personas. Item gaudent omnes angeli, ideo dicitur, quod colles, id est angeli, cantabunt laudem. Gaudent quoque Beata Virgo Maria, Mater Dei et omnes sancti patriarchae et prophetae, apostoli, martyres, confessores, virgines et electi omnes, ideo dicitur omnia ligna regionis. Quod gaudium nobis praestare dignetur Iesus, qui vivit in saecula! Amen.


1 Cf. Sir 44,20
2 Gn 25,23
3 Editio: facte.
4 Editio: Problematibus. .
5 I Cor 15,41-42
6 Cf. Sir 39,6
7 Ps 70,9
8 Cf. Ps 70,5
9 Cf. Ioh 3,8
10 Ps 103,1
11 Cf. Mt 27, 3-10; Cf. Mt 24,15-31
12 Cf. Sap 5,3
13 Cf. I Pt 2,21
14 Cf. Sir 34,30
15 Cf. II Pt 2,20
16 Ps 23,3-5
17 Cf. II Pt 2,21
18 Cf. Mt 26,24
19 I Cor 9,27
20 Mt 26,41
21 Prv 12,5
22 Ez 16,49-50
23 Cf. Ier 9,21
24 Ps 33,22
25 Ioh 10,28
26 Cf. Lc 16,22
27 Apc 8,13
28 Is 55,12