Sermo VII.]
De sanctitate beati Nicolai et eius privilegiis
Sermo secundus
Sanctum fecit illum et elegit
eum ex omni carne. Ecci. XLV.,1 et ad laudem huius festivitatis. (A)
Verba praemissa scripta sunt ad litteram de Moyse, sed Ecclesia transsumptive canit de confessoribus et conveniunt dici de sancto Nicolao, quem Deus sanctificavit miraculose, et elegit per specialissimam gratiam ex omni carne, id est singulari privilegio, inter omnes homines. Homo enim nomine carnis in Scriptura saepius significatur, ut patet Ioh. I.: Verbum caro factum est,2 id est Deus homo factus est. Et Isa. XL. atque Lu. III.: Videbit omnis caro, id est homo, salutare Dei nostri,3 sic et in proposito. Unde ex istis verbis maxima Christi charitas erga sanctum Nicolaum atque etiam erga nos omnes exprimitur, quia sanctum fecit, id est sanguine tinxit. Olim enim sanctificabantur homines in sanguine hostis1, nunc in sanguine Christi per fidem, et sic elegit eum et omnes nos, scilicet Christianos ex omni carne. Magnas ergo Deo gratias debemus. Secundum haec ergo tria mysteria notabimus pro sermone isto:
- Primum dicitur miraculosae sanctificationis
- Secundum dicitur gratiosae electionis
- Tertium dicitur gloriosae privilegiationis. (B)
Quantum ad primum de sanctificatione miraculosa beati Nicolai accipiamus conclusionem istam, quod Deus dives in misericordia non cessat sanctificare homines varia per tempora, sicut sanctificavit beatum Nicolaum in suae nativitatis hora miraculosa gratia. Haec conclusio declaratur secundum doctores, praecipue Thomam in III. dist. III. et III. per q. XXVII. et in IV. dist. IV. et XVII., ubi colligitur, quod Deus multipliciter sanctificat homines, id est mundificat peccata auferendo et defectus ac gratiam infundendo, qua dignius efficiantur vita aeterna.
Primo namque Deus ante baptismum aliquos sanctificat positos in utero materno, et hos vario modo, quia aliquando sic, quod praeservat, ne scilicet peccato originali inquinetur anima, sicut nostri doctores id tenent de Beata Virgine Maria, quam Deus praeservavit gratia specialissima. Aliquando autem sic, quod in peccato originali sunt concepti, sed postea mundati sunt, antequam nascerentur ex utero, ut Iohannes Baptista et Ieremias et Iacobus minor. Et hoc etiam creditur de pueris, qui in utero materno exsistentes propter Christum occiderentur, tales etiam sanctificarentur baptismo sanguis. De quo habetur de consecratione dist. IV. "Baptismi" per Augustinum dicentem, quod passio pro nomine Christi id, quod baptizato deerat, potest supplere. Aliquando vero sit sanctificatio sic, quod cum puer nascitur, eadem hora sanctificatur, antequam baptizatur. Et hoc est privilegium sancti Nicolai, qui natus mox est sanctificatus, ut infra patebit clarius. Sic esset et de illis pueris, qui nati mox pro Christo occiderentur, sicut fuere plures tales inter innocentes pueros pro Christo occisos, Mat. II.4 Sic putatur et de beato Remigio, ad cuius matris puerperae lac caecus heremita tangendo oculos sanatus est. Denique aliquando hoc fit post nativitatem per magnum tempus in aetate, scilicet provecta, sicut legitur de beato Martino episcopo, cuius opus ante baptismum, cum esset adhuc catechumenus, placuit Christo. Sic et de Cornelio, cuius elemosynae et orationes ascenderunt ad Deum ante baptismum, Act. IX.5 Hi tales, qui miraculose scilicet sunt sanctificati, postea non potuerunt peccare mortaliter, quamvis peccare potuerunt venialiter, et omnes aliquando peccaverunt venialiter excepta Beata Virgine Maria, Matre Dei, quae numquam peccavit etiam venialiter, ut dicit Augustinus li. De natura et gratia. (C)
Secundo aliquos sanctificat Deus in baptismo. Et haec sanctificatio etiam fit pluribus modis ex Dei gratia et benignitate, ut salvari possint homines vario modo. Nam aliquando sanctificatur puer nondum perfecte natus, scilicet quando aliqua pars egressa est et timetur de mortis periculo imminente. In tali enim casu, si pars principalis est egressa, scilicet caput, baptizari potest et debet. Si autem pars minus principalis egressa est, ut manus vel species6, aspergantur illae partes aqua baptismali dicendo formam verborum, et sic puer ille sanctificatur et salvatur, quia divina misericordia non est artanda. Unde et si postea plene nascatur, non est rebaptizandus, nisi ad cautelam rebaptizetur sub conditione, scilicet: "Si non es baptizatus, ego te baptizo in" etc., ut patet in Summa confessorum. Aliquando autem sanctificatur puer ex Dei misericordia ante baptismum perfectum, quando scilicet infra manus baptizantis puer decederet baptizandus, vel etiam in via moriens, quando ad baptismum portatur et diligentia apponitur, ut baptizetur, quemadmodum aliqui dicunt, vel ubi parentes precibus obtinuissent abortivo, ut divina clementia suppleret, quod natura negavit. In his casibus pie creditur a doctoribus puer2 salvari. Ecce ergo quam larga Dei misericordia ad sanctificandum et salvandum animas! Denique aliquando salvatur homo sine baptismo aquae per solum baptismum flaminis, seu contritionis, quando scilicet est articulus necessitatis, non contemptus religionis. Et hoc quoad adultos, quandoque autem per solum baptismum sanguinis, et hoc ad omnes sive parvulos sive adultos, quia quicumque mortem subeunt pro Christo, etiam si in aqua nequeant baptizari, salvantur, ut patet de quinquaginta oratoribus, quos beata Catherina superavit. Praeterea sanctificat Deus homines de lege communi in baptismo aquae, sic tamen, quod postea peccare possunt venialiter et mortaliter, ut claret de Christianis communiter. Quosdam tamen ex speciali gratia sic, quod tota vita sua non peccant mortaliter, licet peccent venialiter, ut legitur de sancto Ludovico, rege Franciae et de sancto Emerico, filio sancti Stephani, regis Hungariae et de sancto Benedicto, qui in pueritia claruit miraculis, et quibusdam aliis. (D)
Tertio Deus sanctificat multos in poenitentiae sacramento, scilicet per contritionem, confessionem et satisfactionem. Et etiam vario modo, quia aliquando sic mundatur homo a peccatis et sanctificatur per poenitentiam, quod iterato recidivat. Aliquando autem sic, quod de cetero non peccat mortaliter, sicut apostoli per Spiritum Sanctum in Pentecoste sic fuerunt confirmati. Aliquando post lapsum quidem sanctificati sunt sic, quod fomes in eis ad multa vitia sit exstinctus, sicut patet de sancto Francisco, qui omnia terrena et carnalia contempsit, de sancta Magdalena et sancta Elizabeth, quae oratione obtinuit, ut filios non plus curaret, quam alienos, et de multis, qui religionem ingrediuntur et de cetero perfectae sanctitatis erunt. Denique aliqui sanctificantur per poenitentiam in hora dumtaxat mortis, sicut latro iuxta Christum pendens, Mat. XXVII.7 Sic et multi in extremis vel in ultima senectute poenitentes, quia dicente Augustino: Nulla poenitentia est sera, dummodo sit vera. O itaque Dei nostri immensa clementia, quae omnes vult salvari, nisi homo praestet sibi impedimentum! (E)
Sed quaeri potest, utrum sanctificari possit quis post mortem, id est mundari a peccato. Respondetur secundum doctorum sententiam, quod post mortem hominis non est status merendi vel demerendi, sed est status reddendi praemium, quod meruit homo, vel poenam, quam demeruit per peccata, quia ut dicit Damascenus: Quod fecit angelis casus, hoc facit hominibus mors. Unde sicut angeli postquam ceciderunt, non valuerunt ad Deum converti et resurgere, ita nec homines postquam in peccatis mortui fuerint. Verumtamen de peccatis venialibus fit emundatio et purgatio hominis etiam post mortem, scilicet in Purgatorio, dummodo quis non decedat in peccato mortali, quia in peccato mortali decedentibus nulla est purgatio, cum aeternaliter damnentur in Inferno, ubi nulla redemptio, Iob.8 Hinc Gregorius dist. XXV. "Qualis" dicit sic: Qualis hinc quisque egreditur, talis in iudicio repraesentabitur. Sed tamen de quibusdam culpis etiam ante iudicium purgationis ignis credendus est. Et infra post pauca subdit: Sed hoc de parvis minimisque peccatis fieri posse credendum est, sicut est assiduus et otiosus sermo, immoderatus risus vel peccatum curae familiaris, quod vix sine culpa agitur. Glossa: similiter militia, mercatio, procuratio sive ministratio aliquae, quae vix sine peccato fit. Subditur: Quae etiam post mortem gravant, si adhuc in vita positis minime in morte fuerint relaxata. Haec Gregorius in praedicto capitulo. Sic ergo, carissimi, omnes admoneo, ut in hac vita emendemus nos per poenitentiam, quatenus sanctificemur, quia si neglexerimus, post hanc vitam non poterimus salvari! Iuxta id hortatur Ecclesiasticus c. IX.: Quodcumque potest facere manus tua, instanter operaret, sciens, quod nec ratio, nec opus, nec scientia est apud Inferos, quo tu properas.9 (F)
Sed obiciunt quidam, quia Traianus imperator, pro quo beatus Gregorius oravit, liberatus legitur, et beatus Martinus quendam catechumenum et quendam alium, qui laqueo se necaverat, precibus suscitavit. Sic et beatus Nicolaus quendam Christianum, qui periuraverat, et sic mortuus fuerat, resuscitavit ad preces cuiusdam Iudaei, ut enim habetur.
Legenda
Vir quidam ab uno Iudaeo quandam summam pecuniae mutuo accepit, iurans super altare sancti Nicolai se persoluturum quantocius. Cumque Iudaeus tempore aliquo repeteret, Christianus se reddidisse affirmavit. Ad iudicium ergo veniens iuramentum indicitur Christiano debitori, ipseque fecit fieri baculum cavatum, ubi tantam pecuniam, sicuti debebat et aliquantulum amplius imposuit et secum detulit, volens quoque facere iuramentum Iudaeo, interim servandum dedit baculum, iuravit itaque, quod plus sibi dederit, quam deberet, et baculum repetiit post iuramentum, quem Iudaeus ignarus astutiae sibi reddidit. Tandem Christianus rediens domum in quodam bivio somno oppressus iacuit, quem currus cum impetu veniens oppressit et necavit. Baculumque iuxta positum fregit et aurum effudit. Audiens hoc Iudaeus concitus illuc venit et dolum factum comperit. Tunc suggeritur ei, ut aurum suum recipiat, sed ipse renuit dicens: "Iustus est Deus Christianorum, et vere sanctus est Nicolaus, eius servus!" Promisitque se baptisma suscepturum, si defunctus ille per beati Nicolai merita resuscitaretur. Continuo ergo ille suscitatur, et baptizatur Iudaeus. Et sic posses arguere per similia facta a sanctis, quod etiam aliqui post mortem salvantur, qui tamen in peccato decesserunt. Sed ad hoc respondetur, quod haec obiectio non valet. Tum quia ut scribitur XXV. q. I. c. ultimo: Privilegia paucorum vel indulta non faciunt legem communem, ad aliosque non extenduntur. Tum quoque quia illae, de quibus obicitur et quicumque similes sic sunt sanctificati vel salvati, quod videlicet ad hanc vitam resuscitati poenituerunt et tandem in Christo bene vixerunt, alias non fuissent salvati. Unde, o Christiane, nunc bene vivere stude, in hac vita poenitentiam age, ne morte raptus devenias in aeterna supplicia gehennae, unde nulli conceditur exire, sed servatur cruciandus sine fine! (G)
Quantum ad secundum principale de mysterio gratiosae electionis, quod iuxta praemissum thema habetur ex eo, quod dicitur: elegit eum, scilicet Dominus, accipiamus hanc conclusionem, quod quicumque se de numero electorum esse desiderat, summopere gratiam Dei quaerere et conservare studeat. Haec conclusio declaratur primo ex auctoritate, quia scribitur Rom. VI.: Stipendia peccati mors, scilicet aeterna, gratia autem Dei vita aeterna in Christo Iesu, Domino nostro.10 Item Gregorius dist. XL. c. "Quaelibet" dicit: Quaelibet occulta loca sine gratia animam salvare non possunt. Et infra: Quid enim Paradiso iocundius, quid caelo securius, et tamen homo ex Paradiso et angelus de caelo peccando cecidit. Haec ibi. Ex quibus habetur, quod homo non debet tantummodo de electione Dei in baptismo confidere, sed debet summopere peccata vitare et gratiam Dei per bona opera amplius semper quaerere et conservare. Hinc etiam Augustinus De natura et gratia dicit, quod sine gratia Christi nec infantes, nec aetate grandes salvari possunt. (H)
Secundo ostenditur ratione. Nam quaestio est apud theologos, utrum gratia sit idem realiter cum gloria. Et respondet Bonaventura super II. dist. XXVII., quod gratia se habet ad gloriam, sicut via ad terminum. In statu enim viae gratia inchoatur et postmodum in statu patriae consummatur per gloriam. Gloria quippe non aliud est, quam gratia consummata. Sicut
lux matutina diei est eadem essentialiter cum luce meridiei vel perfectae diei, quamvis differant secundum statum, sicut minus perfectum et perfectum, vel sicut via et terminus. Haec Bonaventura. Sicut ergo stultus esset, qui vellet inde Romam pervenire non per viam, quae ducit Romam, sed per viam, quae elongat potius a Roma, similiter qui velit pervenire ad meridiem sine hora matutina praevia. Sic stultus est, qui confidens de sola electione Dei ad gloriam nil curat adquirere gratiam, quia impossibile est gloriam habere sine gratia Dei praevia.
Tertio praedicta conclusio declaratur in exemplo beati Nicolai, qui sciebat se electum a Deo per miraculosam sanctificationem et revelationem a Deo factam, et nihilominus semper studuit ad gratiae amplioris adquisitionem et conservationem ieiunando, vigilando, orando. Nam mox sanctificatus in pueritia, scilicet in cunabulis ieiunare coepit, et deinceps alia bona facere. O igitur heu quam multi sunt in nobis fatui, heu quam dementes, qui nolunt benefacere, nec a peccatis cavere, dicentes, quod: "Deus si elegit nos, utique salvabit - inquiunt -, quidquid mali fecerimus." Et plura talia. Contra quos Apostolus ad Gal. VI. dicit: Nolite errare, Deus non irridetur. Quae enim seminaverit homo, scilicet in praesenti vita, haec et metet, scilicet in futura. Quoniam qui seminat in carne sua, de carne et metet corruptionem. Qui autem seminat in spiritu, de spiritu et metet vitam aeternam.11 Haec ille. Unde tu homo, qui te reputas electum ad Christianorum verorum et filiorum Dei numerum, stude quaerere et conservare per bona opera gratiam Dei! O tu homuncio, quomodo credere potes, quod qui seminat in agro zizaniam, quod talis exinde colligere possit in messe triticum? Sic in proposito, qui nunc peccata facit, non salvabitur. Sed qui facit semina iustitiae, is fruetur messe gloriae. (I)
Quantum ad tertium principale pro conclusione sufficiat, quod Deus bonus beatum Nicolaum fecit multiplici privilegio dignum, et superexcellentissime inter homines gloriosissimum, et hoc declaratur ex multiplici privilegio eius singulari. Primum privilegium, quia mox ut est natus, fuit sanctificatus, quod doctores accipiunt et probant ex hoc, quia statim post nativitatem, cum balnearetur, in pelvi se miraculo divino erexit in signum, quod esset habitaculum Spiritus Sancti, et ad sola divina foret electus et ab imis mundi segregatus. Secundum privilegium, quia mox Christi passionem est secutus. Nam statim ut natus est, coepit bino hebdomadae die, scilicet quarta et sexta feriis ieiunare pro Christi passione, qui fuit traditus feria quarta a Iuda, et occisus feria sexta. Nimirum hoc non fuit a natura, ex qua fieret idem vel contingeret semper vel fequenter etiam in aliis pueris, quod nusquam legitur. Nec a casu, nec a proposito, quia feria a feria non distinguitur a casu, nec usum liberi arbitrii tunc Nicolaus habuit. Ergo sequitur, quod fuerit singulari Dei dono, quo datur exemplum mortificandi carnem. Quid enim nos pleni peccatis dicemus coram Deo, qui ieiunare vel unam diem hebdomadae nolumus, cum is sanctus dies duos ieiunaverit in pueritia? Tertium privilegium, quia gratia Spiritus Sancti mox fuit plenissimus, adeo scilicet, quod etiam in suos parentes redundaverit, sicut et de beato Iohanne Baptista legitur, quia per eum gratia Spiritus Sancti et prophetiae infusa est matri suae ac patri. Sic et nato beato Nicolao tanta gratia redundavit in suos parentes, cum essent iuvenes, ut de cetero continerent perpetuo. Advertant coniugati incontinentes, quam rei habeantur! Quartum privilegium, quia mente et carne fuit virgo purissimus, et creditur ab omni peccato mortali mundissimus, quoniam gratia miraculose sanctificationis praeservare habet communiter a mortalibus. Quintum privilegium, quia fuit miraculosa revelatione electus, scilicet in episcopum, ut patet in legenda, vide sermone primo "F" circa medium ! Sextum privilegium, quia fuit multis miraculis in vita et in morte clarificatus, ut claret ex legenda in praecedenti et sequenti. Septimum privilegium, quia non solum fidelibus, sed et infidelibus subvenit invocantibus, sicut claret ex legenda. (K)
Nimirum quidam Iudaeus videns beati Nicolai virtuosam poenitentiam in miraculis faciendis imaginem eius in sua domo collocavit, cui commendabat omnia sua, cum aliquo longius iret cum minis, dicens: "Nicolae, nisi omnia bene custodieris, ultionem expetam de te flagellis!" Quadam vice Iudaeo absente fures adveniunt et cuncta rapiunt, solam imaginem relinquunt. Iudaeus rediens et videns furibundus imaginem verberat dire damnum suum et furorem in eius verberibus recompensans. Mira res: dividentibus furibus spolia sanctus Nicolaus apparuit, tamquam in se verbera recepisset, et dixit: "Cur pro vobis tam crudeliter verberatus sum? Ecce, quomodo corpus meum livet et sanguine rubet! Reddite, quae tulistis quantocius, alioquin Dei ira in vos desaeviet, ut scelere vestro publicato suspendium patibuli patiamini." Interrogantibus illis, quis esset: "Ego sum - ait - Nicolaus, servus Iesu Christi." Territi illi ad Iudaeum veniunt, miraculum referunt. Et quid Iudaeus fecerit imagini, audiunt et cuncta reddunt. Sicque latrones ad viam rectitudinis redeunt, et Iudaeus fidem amplectitur Salvatoris. (L)
Item vir quidam rogavit beatum Nicolaum, ut sibi a Deo filium impetraret, vovens filium ad ecclesiam ipsius ducturus et ciphum aureum oblaturus. Filio ergo nato et educato ciphum diligens suis usibus servavit, alium aequivalentem fieri praecepit, et sic navigans ad ecclesiam sancti Nicolai iubet pater filio, ut illo cipho primo aquam hauriat. Quod cum facere puer vellet, in mare cecidit et statim disparuit. Pater ergo amarissime flens votum perfecit. Cumque obtulisset secundum ciphum, proiectus cecidit de altari. Quo iterato oblato rursus longius est proiectus, mirantibus omnibus ad hoc spectaculum et offensa hominis cognita, ecce, puer sanus primum ciphum gestans advenit, narravitque coram omnibus, quomodo beatus Nicolaus sibi mox affuit in mari et illaesum servavit. Sicque pater eius laetus efficitur et utrumque ciphum beato Nicolao obtulit. Ex hoc claret, quam severe Deus punit, qui vota Deo vel sanctis facta non implent. (M)
Item
quidam vir dives meritis beati Nicolai filium habuit, quem Adeodatum
vocavit. Hic sancto Dei capellam in domo sua construens omni anno festum
eius sollemniter celebravit. Adeodatus quadam vice ab Agarenis capitur,
et in servitutem regis eorum deputatur. Sequenti anno dum festum sancti
Nicolai pater eius devote celebraret, et ipse adolescens Adeodatus cum
pretioso cipho assisteret regi Agarenorum, recolit suam captionem et
parentum dolorem et gaudium, quod ea die in domo sua fiebat, coepit
altius suspirare. Cuius suspirii causam rex minis extorsit aitque: "Quidquid
tuus Nicolaus agat, tu hic nobiscum manebis!" Et ecce subito facto
vento vehementi totam domum concutiente puer cum cipho rapitur et ante
fores parentum collocatur, et magnum gaudium omnibus generatur. Haec
sufficiant. O itaque gloriosissime sancte Dei, Nicolae, ora pro nobis!
Amen.
1 Cf. Sir 45,4
2 Ioh 1,13
3 Is 40,5; Lc 3,6
4 Cf. Mt 2,16
5 Cf. Act 10,1-4
6 Editio: spes.
7 Cf. Mt 27,38; Mt 27,44
8 Cf. Iob 14,13
9 Cf. Sir 9,10
10 Rm 6,23
11 Gal 6,7-8