Sermones.elte.hu

[Pelbartus de Themeswar: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis

Sermo VI.]

De sancto Nicolao

Sermo primus persequens legendam

Scitote, quoniam mirificavit Dominus sanctum suum. Ps. IV.,¹ et ad laudem ac gloriam hodiernae festivitatis. (A)

Misericors et amorosissimus Iesus solet suos sanctos saepius miraculorum gloria exaltare. Tum propter suam gloriam et fidei suae approbationem, quia ut dicit Apostolus I. Cor. IV.: Non in sermone est regnum Dei, et per consequens robur fidei eius, sed in virtute, scilicet miraculorum.² Tum propter sanctorum consolationem, qui tanto magis crescunt in Dei amore, quanto vident sibi Deum miraculis adesse. Tum propter nostram aedificationem in devotione Dei et sanctorum imitatione. Unde ipse piissimus Dominus Iesus voluit sanctum Nicolaum episcopum multipliciter gloria miraculorum clarificare. Sicut canit Ecclesia in collecta eius, dicens sic: Deus, qui beatum Nicolaum, confessorem tuum innumeris decorasti miraculis, tribue, quaesumus, ut eius meritis et precibus a gehennae incendiis liberemur. Idcirco merito de sancto Nicolao accipiuntur verba ista: Scitote, quoniam etc. In quibus verbis commendatur beatus Nicolaus de tribus, secundum quae tria exstitit multimode mirificatus a Deo benedicto:

Primo de miraculorum efficacia, cum dicitur: scitote, quia mirificavit
Secundo de virtutum sanctimonia, cum additur: sanctum
Tertio de gratiarum elegantia, cum dicitur: suum, scilicet per specialem donum gratiae. (B)

Quantum ad primum de miraculorum efficacia pro documento accipiamus hanc conclusionem ad gloriam beati Nicolai, scilicet quod sine vitae sanctitate quaecumque bona et etiam miracula facere non est Deo acceptabile, quoad praemium vitae aeternae.

Declaratur primo per auctoritatem I. Cor. XIII.: Si linguis hominum loquar, et angelorum, charitatem autem, scilicet in qua consistit vita sancta, non habeam, factus sum velut aes sonans, aut cymbalum tinniens etc. Et si habuero prophetiam et noverim mysteria omnia, et omnem scientiam; et si habuero omnem fidem ita, ut montes transferam, scilicet miraculose, charitatem autem non habuero, nihil sum. Et si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas, et si tradidero corpus meum ita, ut ardeam, charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest.³ Haec ibi. Videant haec, qui in peccatis vivunt!

Secundo per rationem, quia si miraculorum operatio et quorumcumque aliorum bonorum praeter vitae sanctitatem et munditiam a peccato quolibet esset sufficiens testimonium divinae acceptabilitatis, tunc sequeretur, quod maiora facere miracula maioris esset sanctitatis per illam maximam topicam: Sicut simpliciter ad simpliciter, sic magis ad magis, et maximum ad maximum. Sed videmus contrarium, quoniam Iohannes Baptista nullum fecit miraculum, et tamen inter natos mulierum non surrexit eo maior, Math. XI.⁴ Item Christus, qui fuit maximus omnium, dixit de discipulis suis Ioh XIV.: Amen, amen dico vobis, qui credit in me, opera, quae ego facio, et ipse faciet, et maiora horum faciet.⁵ Quod impletum est in apostolis, qui fecerunt maiora tam in doctrina, quia plures conversi sunt ad praedicationem apostolorum, quam ad praedicationem Christi, quam in praedicationis loquela, quia apostoli praedicabant in omnibus linguis, Act II.,⁶ Christus autem in una tantum, scilicet in Hebraea; quam etiam in miraculis. Magnum enim erat, quod ad tactum fimbriae vestimenti Christi sanabantur infirmi, ut habetur Mar. VI.⁷ Sed maius videtur, quod Petrus ad solius umbrae tactum sanabat, ut dicitur Act. V.⁸ Sed et non legimus tam magna per Beatam Virginem Mariam facta miracula, sicuti per apostolos et multos alios sanctos, et tamen non sequitur, quod ideo apostoli fuerint aequales vel maiores Christo, vel etiam beatae Dei matri, immo fuerunt incomparabiliter minores.

Tertio ostenditur per exemplum ex Decretali de testibus et attestationibus, c. "Venerabili", ubi habetur, quod scilicet in canonizandis prius vita, postea miracula per testes sunt examinanda. Glossa: quia ut dicit Augustinus I. q. I. "Teneamus": Miracula - inquit - possunt facere etiam mali, ut fecit Simon Magus et magi Pharaonis etc. Sic et faciet Antichristus. Sola autem charitas, quae operit multitudinem peccatorum, propria est bonorum, eadem [Glossa] I. q. I. "Multae", et sic patet. (C)

Sed quaeritur, qualiter discerni possint vera miracula sanctorum ab illis miraculis, quae fiunt per malos. Ad hoc respondetur secundum Goffredum in Summa de reliquiis et veneratione sanctorum, quod ad verum miraculum quattuor requiruntur, et per haec discernuntur. Primo requiritur, ut illud fiat non in arte, sed virtute Spiritus Sancti, unde magorum miracula non sunt vera. Similia sunt Machometi miracula, quae facta dicuntur arte falsitatis, ut patet intuenti Alcoranum ipsius, ubi multa falsa secundum rationem fore comperiuntur. Verissima autem ex hoc probantur miracula facta per sanctos Christi, quae nulla ars, sed sola veritas divina effecit. Secundo requiritur, ut fiat illud supra naturae facultatem, quia quod sit virtute naturae, non est miraculum, exempli gratia eclipsis solis vel lunae, de quo vulgus miratur. Similiter de incantationibus herbarum, serpentum et carminum atque litterarum et characterum et similium, per quae diabolus multa operatur virtute herbarum, quoniam multa novit, et occulte operatur effectus ad decipiendum. Tertio requiritur, ut non fiat vi verborum, tantummodo scilicet merito hominis et gratia Dei. Et sic transsubstantiatio panis et vini non est proprie miraculum factum a presbytero, quia vi verborum ipsius Christi fit. Augustinus I. q. I. "Detrahe": Accedit - inquit - verbum ad elementum, et fit sacramentum. Propterea boni et mali sacerdotes aequaliter corpus Christi conficiunt, ut idem Augustinus li. De corpore Domini I. q. I. "Intra catholicam" dicit sic: Intra catholicam Ecclesiam in mysterio corporis et sanguinis Domini nil a bono maius, nil a malo minus perficitur sacerdote, quia non in merito consecrantis, sed in verbo perficitur creatoris. Haec ille. Quarto requiritur, ut ad corroborationem fidei et salutem animarum fiat illud miraculum, unde mali solent facere talia miracula, quae non sunt utilia ad salutem animae, sed vana, ut statuas ridere, in aere volare, columnas flere et similia. Sed Christus et veri eius sancti faciunt talia miracula, quae sunt vera et ad salutem animae pertinentia, ut caecis visum dare, mortuos suscitare, infirmitates corporales, et cum hoc potius spirituales, id est vitia animarum sanare. Unde Augustinus dicit, quod Christus quaecumque sanavit corpore, sanavit et mente. Ex praemissis ergo, o fidelis anima, accipe pro documento, quod miracula non faciunt sanctum, sed ostendunt, ut dicit Gregorius! Non sufficiunt ergo ad salutem pro testimonio, nisi assit sancta vita, et haec est summe necessaria. Disce ergo vivere sancte et munde ab omni peccato, alioquin vae tibi et vae, quia peribis cum diabolo supplicio aeterno! (D)

Legenda

Ad propositum beatus Nicolaus fuit vitae sanctissimae et mundissimae ab omni peccato, propterea merito dictus est Nicolaus a 'nicos', quod est victoria, et 'laos', quod est populus. Inde Nicolaus quasi victoria populi, id est vitiorum, quae sunt popularia et vilia. Unde eius sanctitatem demonstravit Deus in ipso nativitatis suae primordio triplici praecipuo miraculo. Primo, quia ipso nato gratia maxima in parentes suos redundavit. Nam pater eius, Epiphanus, civis Paterae urbis, quae est in Graecia, dives exstitit, mater vero Iohanna, ambo sancti, cum in primo iuventutis suae flore hunc, scilicet Nicolaum genuissent, tantam a Deo gratiam acceperunt, ut deinceps continenter viventes coelibem vitam ducerent. Secundo, quia Nicolaus natus ipsa prima die, dum balnearetur, erectus in pelvi stetit, quod fuit signum omnimode rectitudinis et sanctitatis. Unde creditur tunc sanctificatus fore, ut infra in aliis sermonibus patebit. Tertio, quia quarta et sexta feriis tantum semel ubera suxit et sic ieiuniavit, ac si tunc in ipsis cunabulis cognoverit, quod Christus pro nostra salute feria quarta fuerit traditus et feria sexta crucifixus, propter quod illos dies ieiunare liceret. O Deus meus, quid dicturi sunt hi Christiani, qui etiam barbati et fortes nolunt ieiunare tantummodo feriam sextam ob passionis Dominicae memoriam? Quam excusationem habebunt in iudicio, cum ipse puer Nicolaus in cunabulis ieiunaverit? Profecto Deus condemnare digne et iuste poterit generationem istam. (E)

Quantum ad secundum principale mysterium, scilicet de virtutum sanctimonia. Postquam in primo articulo comprobatum est, quod malae vitae homo etiam si miracula faciat, non est Deo acceptus nec salvandus, hic iam accipiatur pro conclusione, quod scilicet quicumque sanctus esse verissime desiderat, in virtutibus se exerceat. Haec conclusio brevius declaratur per quattuor tantummodo doctorum dictamina. Primo quidem per beatum Hieronymum, quem Magister in III. dist. XXXIII. c. I. allegat dicentem sic: Virtutes dicuntur, quibus in hac mortalitate bene vivitur, et post ad aeternam vitam pervenitur. Haec ibi. Secundo per beatum Ambrosium in li. Hexaemeron, ut notatur de poenitentia dist. II. § "Romanos" dicentem, quod virtutes sunt quasi picturae ad animae ornamentum, ut placeat Deo ornata et non sit nuda. Sed quae sint istae virtutes, patet. Tertio per Gregorium in homilia XIX. super Ezechielem dicentem: Sancta - inquit - Ecclesia in spirituali aedificio, ut ad secreta gaudia pertingat, tres solummodo partes habet, videlicet fidem, spem et charitatem: unam ad orientem, aliam ad aquilonem, tertiam ad meridiem. Porta quippe in oriente est fides, quia per ipsam lux vera nascitur in mente. Porta ad aquilonem spes, quia unusquisque in peccatis positus si de venia desperavit, funditus perit. Unde necesse est, ut qui per iniquitatem suam exstinctus est, per spem adiuvantem reviviscat. Porta ad meridiem charitas est, quae igne ardet amoris. Tribus ergo portis ad interius atrium tenditur, quia per fidem, spem atque charitatem ad gaudia secreta pervenitur. Haec Gregorius. Quarto praeterea documento Augustini XIV. li. De Trinitate, ubi annumerat quattuor virtutes cardinales, quas etiam Macrobius li. De virtutibus et philosophi distinxerunt, et dicit his virtutibus cardinalibus animam decorari debere, scilicet iustitia, quae est in subveniendo miseris, prudentia, quae est in praecavendis malis, fortitudo in perferendis molestiis, temperantia in coercendis delectationibus pravis. Haec ibi. His ergo virtutibus debet anima decorari, ne si his vestimentorum ornatibus caruerit, dicatur sibi illud, quod Salvator de quodam intrante nuptias sine vestimento nuptiali dixit Math. XXII.: Amice, quomodo huc intrasti non habens vestem nuptialem? Et sequitur: Ligatis manibus et pedibus mittite eum in tenebras exteriores, ibi erit fletus et stridor dentium etc.⁹ (F)

Legenda

Beatus Nicolaus his omnibus claruit in sua vita, ergo merito sanctus dicitur, appellatus est et exstitit. Primo quidem claruit virtutibus theologicis, sclilicet fide, spe et charitate. Factus nempe iuvenis aliorum iuvenum devitabat lasciviam, ecclesiarum terebat limina, et quidquid ibi de Sacra Scriptura audiebat, armariolo condebat pectoris. Parentibus vero defunctis cogitare coepit, qualiter tantas divitias, quibus successit, ad laudem non humanam, sed divinam ad gloriam dispensaret. Tunc quidam eius convicaneus nobilis, sed pauper tres filias virgines prae inopia prostituere cogitur, ut sic infami earum commercio aleretur. Nicolaus hoc audito scelus horrescens massam auri nocte clam proiecit per fenestram semel et bis. Unde homo ille proposuit se vigilaturum, ut cognosceret, quis suae inopiae pro Deo sic subveniret clanculo, ut suas filias nuptui tradere potuisset. Tertio ergo adveniens Nicolaus simile peregit opus, ad cuius sonitum, scilicet auri proiecti, homo ille excitatus ipsum insequitur, et cognovit esse Nicolaum, cui humo se prostravit pedes illius osculando. Sed ille refugiens hoc ab eo exegit, ne, quamdiu viveret, publicaret. Ex his clarescit, quod valde bonum sit pauperes et orphanas pro Deo misericorditer subveniendo, nuptui scilicet tradendo sublevare, ne cogantur periculosae luxuriae vitio deservire.

Post hoc itaque Mirreae civitatis episcopo defuncto convenerunt episcopi provisuri de episcopo. Cumque ieiuniis et orationibus insistere monuissent, archiepiscopo praesidenti vox insonuit Dei: "Hora matutinali fores observa ecclesiae, et quem primum, cuius nomen Nicolaus, ad ecclesiam venire conspexeris, illum in episcopum consecra!" Quod cum iste faceret, Nicolaus nocte advenit, ut antea solitus erat, ad ecclesiam causa orationis, quem episcopus apprehendens interrogatoque nomine comperiens hunc esse, quem Deus revelaverat, ipsum plurimum renitentem in episcopum consecravit. Ipse autem eandem, quam prius, humilitatem et morum gravitatem in omnibus sectabatur. Ferturque in chronica quadam Nicolaum Niceno interfuisse concilio, ubi cum haeretici contra Trinitatis fidem plurima disputassent, Nicolaus arrepto latere in manu dixit: "Quid haeretice de Deo impossibile loqueris, quod suo modo vides in creatura?" Tactoque latere mox flamma evolavit, aquaque de latere defluxit et lutum in manu permansit. Ecce ait: "Vide tria fore in uno latere! Quid ergo mirum, quod tres personae probantur in una deitate?"

Quodam etiam tempore, cum fames valida totam illam provinciam percussisset, audiens vir Dei naves onustas tritico applicuisse portui, illuc proficiscitur rogans, ut saltem per singulas naves in centum modiis subvenirent fame periclitantibus hominibus. Cui illi dixerunt: "Non audemus, pater, quia mensuratum Alexandriae oportet nos in horrea imperatoris reddere." Quibus sanctus dixit: "Facite nunc, quod dico, et vobis in Dei virtute promitto, quod nullam minorationem habebitis apud regium exactorem." Quod cum fecissent, et eandem mensuram Alexandriae reddidissent, miraculum referunt, et Deum in sancto collaudant. Frumentum autem illud vir Dei unicuique distribuens, factum est miraculose, ut duobus annis abundaret tam ad victum, quam ad seminandum. Ex his praedictis claret, quod sanctus iste claruit fide, spe et charitate permaximis. Nam magnitudo, scilicet suae fidei comprobatur ex miraculo facto in concilio Niceno. Magnitudo autem spei comprobatur ex miraculo de frugibus, magnitudo autem charitatis ex aliis praescriptis gestiis gloriosis. (G)

Denique in virtutibus cardinalibus ipse perfectissimus fuit. Nam temperantiam perfectissimam tenuit, quia ut legitur de eo, corpus macerabat, mulierum consortia fugiebat, virginitatemque mundissimam tenuit; prudentiam quoque, qua omne peccatum mortale cavit; fortitudinem, qua bonis operibus continue insudavit, atque iustitiam, qua miseris pie subvenit et innoxios liberavit, iniustos et impios redarguit. Propterea legitur, quod crescebat quotidie fama bonitatis eius. Quadam autem die, dum quidam nautae periclitabantur cum lacrimis, oraverunt ita: "Nicolae, famule Dei, si vera sunt, quae de te audivimus, nunc ea experiamur!" Mox quidam in eius similitudine apparuit dicens: "Ecce, assum, vocastis enim me." Et coepit in antennis et rudentibus iuvare, statimque cessavit tempestas. Cum autem ad eius ecclesiam venissent, sine indice ipsum cognoverunt, quem tamen ante numquam viderant, et gratias pro sua liberatione egerunt, quod ille divinae misericordiae attribuere docuit. (H)

Item tres principes imperatoris, Nepotianus, Ursus et Apilio, cum exercitu portui applicantes a beato Nicolao invitantur, interimque consul corruptus pecunia tres innocentes iudicavit decollari, quod ut Nicolaus audivit, concitus illuc properavit¹, invenitque eos poplite flexo ensem super eorum capita vibratum, quem accensus zelo eminus propulit, innocentesque illos liberavit, et consulem plurimum obiurgavit. His visis praedicti principes benedictione a Nicolao accepta iter peragentes hostes subdunt, redientesque ab imperatore magnifice sunt recepti.

Quod eorum aemuli invidentes praefecto suggesserunt prece et pretio, ut illos accusaret imperatori. Quo facto ipsos incarceravit imperator, atque cadente nocte occidi mandavit. Quod cum isti a custode didicissent, flendo beati Nicolai patrocinia flagitabant recolentes, quomodo tres illos innocentes liberaverat. Sanctus autem Nicolaus nocte illa Constantino imperatori apparuit dicens: "Cur illos principes iniuste morti addixisti? Surge velox, et illos dimitte, alias oro Deum, ut bello corruas et bestiis cibus fias." Cui imperator: "Quis es tu, qui haec audes loqui?" At ille: "Ego sum Nicolaus, episcopus civitatis Mirreae." Sed et praefectum similiter apparendo terruit. Evigilantibus ipsis et mutuo sibi somnia referentibus mandarunt illos adduci, quibus imperator ait: "Quas magicas artes nostis, ut nos somniis deludatis? Nostisne hominem, cuius nomen est Nicolaus?" At illi manus extendentes in caelum rogaverunt Deum, ut liberarentur per beati Nicolai merita, et sic factum est. Cumque imperator eius sanctam vitam didicisset per istos principes, ei exenia misit, ut pro se oraret. Venientes autem isti gratias prostrati egerunt. Nicolaus vero immensas Deo laudes retulit, et sic patet de secundo principali. (I)

Quantum ad tertium principale de gratia speciali ipsius Dei in beato Nicolao accipiamus hanc conclusionem, quod amorosus Dominus Iesus solet suis in signum specialis dilectionis, praecipue in hora mortis, magnas gratias exhibere honoris. Haec declaratur in exemplo beati Nicolai, cui Deus misericors permaximas gratias honoris et gloriae praeter praedictas in hora mortis contulit. Prima gratia angelicae salutationis. Nam legitur, quod cum ipsum Dominus vellet assumere, rogavit Dominum, ut angelos suos sibi mitteret, qui ipsum defensarent et custodirent ab insidiis diaboli. Et Dominus ipsum exaudivit, viditque inclinato capite salutantes angelos ad se venire. Secunda gratia honorificae susceptionis. Legitur enim, quod visis angelis coepit Nicolaus in medio eorum psallere dicens: In te, Domine, speravi, non confundar in aeternum.¹⁰ Et dicto in manus tuas, Domine, commendo spiritum meum,¹¹ tradidit animam in manus sanctorum angelorum, qui honorabiliter ipsam susceperunt. Non enim unus angelus, sed multi in occursum ipsius venerunt, ubi etiam caelestium melodia audita est, scilicet iubilantium angelorum. (K)

Sed quaeritur: Unde est, quod haec gratia paucis a Deo datur, ut in hora mortis angelos consolantes habeant, sed communiter hominibus occurrunt tunc daemones deterrentes et insidiantes? Respondetur, quod ut colligitur ex Scriptura, istud fit praecipue ex tribus. Primo ex demerito hominum peccatorum, quia multi sunt, qui peccatis magnis irretiti tota vita sua poenitere negligunt vel nolunt, propter quod in mortis hora diabolus iusto Dei iudicio in illos potestatem accipit. Unde Ps. dicit: Mors peccatorum pessima.¹² Bernardus: Mala mors peccatorum, quia amara in animae separatione, peior in daemonum possessione, pessima in aeterna punitione. Hieronymus in Testamento: Qui dum iuvenis et sanus exsistens non veretur Deum continue offendere, non merebitur in morte misericordiam invenire. Qui enim dum potuit, noluit, id est in vita, dum voluit, facere nequit, id est in morte poenitentiam agere nequit. Secundo hoc fit ex malitia daemonum, qui scientes, quod tunc est tempus, scilicet in morte, quando homo accepturus est aut praemium aeternum, aut poenam aeternam, et ideo tunc multum insidiantur ex invidia, iuxta illud Gen. III.: Tu insidiaberis calcaneo, id est fini, eius.¹³ Tertio hoc fit ex paucitate mundorum et multitudine carnalium. Nam ut scribitur Ecci. XXVII.: Volatilia ad sibi similia conveniunt, et veritas ad eos, qui operantur illam, revertetur; venationi leo insidiatur semper, sic peccata operantibus iniquitatem.¹⁴ Haec ibi. Quibus verbis habetur, quod volatilia, id est boni angeli, conveniunt ad sibi similia in morte, id est ad castos homines. Per castitatem enim homines angelis assimilantur, ut dicit Ambrosius li. De virginitate. Leo autem, cuius est proprietas carnes comedere, significat diabolum, cuius est carnales homines venari et capere in morte, et sic patet. Tertia gratia mirificae manifestationis, quia Deus beati Nicolai merita fore copiosa ad suffragandum hominibus per miracula declaravit. Nam eius corpus dum sepultum fuisset in tumba marmorea, a capite fons olei emanavit, et a pedibus fons aquae profluxit, et ex eius membris sacrum resudavit oleum valens in salutem multorum. Per aquam significatur, quod merita suae puritatis peccatores ipsum invocantes mundare habet per Dei gratiam. Per oleum autem, quod magnae fuerit misericordiae in mundo, et nunc permaximae misericordiae erga sibi devotos est in caelo, ut patet per plura miracula, quae subscribuntur in legenda, sed de illis causa brevitatis hic pertranseo in sequentibus applicando. Rogemus ergo Deum, ut beati Nicolai meritis det nobis gratiam et gloriam etc.

¹ Ps 4,4
² I Cor 3,42
³ I Cor 13,1-3
⁴ Cf. Mt 11,11
⁵ Ioh 14,12
⁶ Cf. Act 2,3-4
⁷ Cf. Mc 6,56
⁸ Cf. Act 5,15
⁹ Mt 22,12-13
¹⁰ Ps 30,2
¹¹ Ps 30,6
¹² Ps 33,22
¹³ Gn 3,15
¹⁴ Sir 27,10

Domus sermonum compilatorium

Eötvös Loránd Tudományegyetem Régi Magyar Irodalomtudományi Intézet

Pelbartus de Themeswar