[Pelbartus: Pomerium de sanctis, Pars aestivalis
Sermo CXVII.]
De quocumque sancto confessore communis sermo primus
Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium domini tui. Matth. XXV. ca. 1 et in evangelio huius sollemnitatis. (A)
Item aliud thema ex Veteri Testamento: Ecce servus meus exaltabitur, et sublimis erit valde. Isa. LII. cap. 2
Novimus, carissimi, quod magni domini et reges in suis servis maxime diligunt obsequii sedulitatem et fidelitatem, et tales solent remunerare pro suis servitiis. Sic Christus, rex regum vult habere servos bonos in virtuosorum operum exercitiis, sedulosque et fideles in cavendo offensam, id est peccatum mortale quodlibet, quia hoc maxime contrariatur Deo, iuxta illud Sap. XIV.: Odio sunt Deo impius et impietas eius. 3 Idcirco Christus parabolice ostendit, quod Deus servum inutilem proiciet in tenebras exteriores, ubi erit fletus et stridor dentium. Servum autem bonum et fidelem exaltabit in caelestem beatitudinem ad gaudia felicia. Unde dicit: Euge, serve bone et fidelis, quia in pauca etc. Et quoniam iste sanctus confessor bene per omnia et fideliter servivit Christo, idcirco ad eius honorem canuntur et assumuntur haec verba, videlicet: Euge, serve bone et fidelis etc. Iuxta quae verba tria mysteria notabimus pro sermone, secundum quod de his commendatur et in exemplum nobis proponitur iste sanctus.
· Primo de divinae servitutis fidelitate, cum dicitur: Serve bone et fidelis
· Secundo de divinae acceptationis placibilitate, quod signatur dicendo: Euge
· Tertio de caelicae praemiationis iucunditate, ibi: Intra in gaudium etc. (B)
Circa primum de fidelitate servitutis Dei quaeritur: Quae et qualia debet homo observare, ut probetur fidelis Dei servus esse? Ad quod respondendo nota, quod Silibertus 4 episcopus XXII. q. V. c. „De forma” dicit sic: Qui domino suo fidelitatem iurat, ista sex semper in memoria debet habere: incolume, tutum, honestum, utile, facile, possibile. Haec ibi. Et quia nos in baptismo iuravimus fidelitatem tenere Domino Deo, ideoque spiritualiter haec sex observare debemus, ut fideles in Dei servitio inveniamur et comprobemur.
Primum dicitur incolume. Textus dicit incolume, videlicet ne sit in damnum suo domino de corpore suo. Nam clarum est, quod ille non est fidelis servus, qui nocet domino suo in corpore. Spiritualiter: is probatur esse fidelis Christianus, qui non offendit Christum in corpore suo. (C)
Sed quis est, qui offendit Christum in corpore? Respondetur, quod primo is, qui in peccata recidivat, iuxta illud Heb. VI. ca.: Rursum crucifigentes Christum in semetipsis. 5 Augustinus: Per omne peccatum mortale, quod committimus, quantum in nobis est, Christum crucifigimus. Hoc intellige, id est talem iniuriam Christo facimus, ac si crucifigeremus eum corporaliter. Item secundo ille offendit Christum in corpore infideliter, videlicet qui indigne sumit Christi corpus vel tractat in Eucharistia. Propterea I. Cor. XI.: Quicumque manducaverit panem vel biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Christi. 6 Omnes ergo tales infideles sunt Christi servi et puniendi.
Secundum dicitur tutum. Textus tutum inquit, ne sit ei in damnum de secreto suo vel de munitionibus, per quas tutus esse potest. Spiritualiter: secretum Christi est ipsa interna cogitatio, quam solus Deus novit, munitio eius est castrum animae humanae, in quo Deus habitat, quod debet esse munitum firmo proposito in bono. Unde ille Christianus infidelis servus est, qui cogitatum suum consentiendo in pravam delectationem carnalitatis diabolo prodit, et sic munitionem Christi, id est animam dat in habitaculum hosti Christi, id est diabolo. Quo contra Eph. IV.: Nolite locum dare diabolo. 7 Et iterum: Templum Dei sanctum est, quod estis vos. 8 Proinde qui sic offert cor suum diabolo, infideliter agit contra Christum. Dicit autem Glossa super praedictum textum, quod ille, qui munitiones cedit hostibus, vel litteras vel nuncium vel aliquod signum eis mittit, incidit in crimen laesae maiestatis secundum leges, et qui secretum prodit, capite punitur, ut ff. de re militari L. „Omne”. Quanto fortius aeterna morte puniendus est Christianus, qui animam suam tradit diabolo, expellendo inde Christum per consensum pravae delectationis. Nam Sap. I. scribitur: Perversae cogitationes separant a Deo. 9
Tertium dicitur honestum, ne videlicet servus sit in damnum domini de his, quae ad honestatem pertinent. Ubi Glossa etiam dicit, quod tenetur, ne uxori vel filiae domini vel quocumque aliquid inhonestum faciat in domo domini, et hoc tam opere dehonestando, quam lingua infamando. Spiritualiter: fidelis Christianus probatur, si in domo Domini, id est in Sancta Ecclesia, quae est congregatio fidelium, nullum dehonestat scandalizando vel diffamando aut detrahendo. Unde Mat. XVIII.: Vae illi, per quem scandalum venit, expedit ei, ut suspendatur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum etc. 10 Tales sunt omnes ornantes se lascive, ut alios provocent ad concupiscentiam, similiter qui mala docent vel malum exemplum praebent. Item Ro. I.: Susurrones detractores Deo odibiles etc. 11 Denique tales etiam si poenitentiam agant, non sunt servi fideles, nisi satisfaciant restituendo famam, quia ut Augustinus dicit, non dimittitur peccatum, nisi restituatur ablatum, XIV. q. VI. „Si res”.
Quartum dicitur utile, inquit textus, ne sit ei in damnum de suis possessionibus, sed illas scilicet fideliter dispenset, quod facit Christianus in bonis temporalibus. (D)
Unde Christus in ipso evangelio huius thematis dicit parabolice, quod servi Dei acceptantur, qui fideles sunt in paucis, id est in bonis collatis in hac vita, quae sunt pauca et modica respectu bonorum caelestium. Nam illa sunt perpetua et per consequens infinita, haec autem transitoria. Unde Bernardus: Sicut terra est quasi punctus respectu firmamenti, ita omnia terrena sunt quasi nil respectu caelestium bonorum. Hi ergo servi, scilicet in istis bonis Dei, id est a Deo collatis tamquam probati fideles constituuntur supra multa indicibilia gaudii caelestis, sed servus infidelis et inutilis in istis proiectus est in Infernum. O ergo divites, timete, si divitias vestras ad salutem fideliter non dispensatis pauperibus. Exemplum de divite epulone. Unde Ambrosius li. De virginibus dicit: Bonus et fidelis servus studet domini sui possessionum pretia et lucra quaerere, non propria lucra augere cum damno sui domini. Sic servus Dei non debet sibi ipsi divitias superfluas augere, sed pretia Dei caelestia conquirere.
Quintum dicitur facile, ne – inquit – illud bonum, quod dominus suus facere pro se leviter poterat, faciat ei difficile. Verbi gratia, quando dominus faciliter posset rehabere sua vel lucra adquirere, si ipse servus hoc difficultat, signum est infidelitatis. Spiritualiter sic homo cum facile possit opera virtuosa exercere, et lucra caelestia per poenitentiam habere, non debet difficultare assuescendo in peccatis et vitiosis operibus in iuventute sua. Nam ut ait Gregorius: Difficile surgit, quem moles malae consuetudinis premit. Unde patet, quod quando iuvenis non vult in iuventute poenitere de peccatis et benefacere, sed tantum differt ad senium, quando difficile erit propter contrariam consuetudinem facere, infidelis Christianus comprobatur. Ideo Augustinus dicit: Maledictus, qui offert florem iuventutis diabolo, et faecem senectutis tantum vult offerre Christo.
Sextum dicitur possibile. Textus: ne id, quod possibile erat domino, reddat impossibile. Unde sanctus Benedictus in Regula dicit, quod verus oboediens et fidelis, etiam si impossibile praecipiatur, implere temptat. Sic ergo spiritualiter ille Christianus, qui praecepta Dei implere dicit esse impossibile, ut multi haeretici dixerunt, infidelis convincitur. Unde Hieronymus et allegatur II. li. Sententiarum dist. XXVIII.: Liberum – inquit – sic confitemur arbitrium, ut dicamus nos semper indigere Dei auxilio, et illos errare, qui cum Manichaeo dicunt hominem peccatum vitare non posse. Idem Hieronymus: Qui dicit Deum praecepisse impossibile, anathema sit. Item taliter etiam infideles probantur illi Christiani, qui in hac vita possent quidem poenitere (quia dicit Augustinus, quod de nemine quantumcumque scelerato in hac vita posito desperandum est), et tamen reddunt impossibile differentes suam conversionem usque post mortem, quando non erit possibile poenitere meritorie. Nam dicit Damascenus: Hoc facit hominibus mors, quod fecit angelis casus. O ergo Christiane, disce in fidelitatem cavere et fidelis Christi servus esse, ut dicatur tibi in morte: Euge, serve bone et fidelis etc., intra in gaudium Domini tui etc., sicut exemplum habes in isto confessore. (E)
Circa secundum de divinae complacentiae gratia quaeritur, utrum Deo benedicto magis complaceant et praegrata exsistant servitia sibi ab hominibus impensa, quam angelorum obsequia, an econverso. Cum enim istae sint tantum duae rationales creaturae, videlicet angeli et homines, quorum servitia Deus habet accepta specialius, utile est scire inter haec duo quod plus placet. Ad quod respondetur per conclusionem, quod servitia hominis fideliter exhibita per omnem modum probantur plus placere Deo, quam servitia angelorum. Declaratur, quia secundum Bonaventuram in III. dist. XXXII. dilectio Dei et per consequens eius complacentia ad creaturas est potius effectualis, quam affectualis, eo quod in Deum non cadit passio, sicut nec mutatio, iuxta illud Malach. III.: Ego Deus, et non mutor. 12 Sed quoniam Deus maioris effectus dilectionem et complacentiam exhibet circa servitia hominum, quam angelorum, ergo sequitur, quod magis diligit et plus delectatur in servitiis hominum, ut hoc clarescit ex pluribus signis huius effectualis complacentiae. Primum signum administrationis, quia omnes angelos voluit Deus ut essent administratorii nostrorum servitiorum ad salutem nostram. Heb. I.: Omnes sunt administratorii spiritus in ministerium missi propter eos, qui hereditatem capient salutis. 13 Et Ps. dicit: Angelis suis mandavit de te, ut custodiant te in omnibus viis tuis ad serviendum Deo. 14 Secundum signum beneficae provocationis, quia Deus omnes creaturas mundi nobis subiecit, ut pro tanto beneficio Deo serviremus. Ps.: Omnia subiecisti sub pedibus eius, oves etc. 15 Unde Magister in II. dist. I. dicit: Si quaeritur, ad quid facta est rationalis creatura, respondetur, quod ad serviendum Deo et laudandum Deum. Mundus autem factus est, ut serviret homini. Homo igitur positus est in medio, ut scilicet serviretur ei a mundi creaturis, et ipse serviret Deo. Haec ibi. Ex quo patet, quod multum diligit Deus hominum servitia, quibus tanta beneficia praestitit, ut servirent ipsi homini, propter hoc videlicet, ut homo serviret Deo. O ergo homo, quando vides, quod terra te sustentat et pascit, recognosce, quia propter hoc facit, ut servias Deo. Item quando vides, quia aqua te potat et abluit, sic et quando aer flatum tibi dat, et quando ignis calefacit et cibum decoquit, et quando sol et luna illuminat tibi, et quaeque astra serviunt, in singulis recognosce, quia ob hoc tibi haec fiunt, ut servires Deo. Vae ergo tibi, si non deservieris Deo, quia omnis creatura armabitur contra te in iudicio, eo quod servitium non impendisti, quod debuisti, patet Sap. V.: Pugnabit pro eo orbis terrarum contra insensatos etc. 16 Tertium signum carnis nostrae assumptionis, quia ut Apostolus ait Heb. II.: Nusquam angelos apprehendit, sed semen Abrahae. 17 Unde si quando rex aliquem servum adeo amaret pro sua fidelitate, ut in fratrem adoptaret, constat, quia illius servitium praeacceptaret aliis. Sic in proposito Christus nos adoptavit, ut fideliter serviremus ei in fratres et carissimos amicos, non sic autem angelos, ergo patet. Quartum signum debitoriae obligationis, quia Deus ut hominem obligaret debitorie ad sibi serviendum, proprio suo sanguine et morte eum redemit, quod non fecit angelis. Nam malos angelos non redemit de servitute malitiae vel peccati, sed homines tantum. Ideo Ro. VI.: Nunc autem liberati a peccato servi facti Deo habetis fructum vestrum in sanctificatione, finem vero vitam aeternam, stipendia autem peccati mors etc. 18 (F)
Item ad id facit etiam talis ratio; quaero namque: Quare noluit Deus, ut aliquis angelus vel purus homo pro hominum salute moreretur, et per illum redimeretur, sed per seipsum voluit genus humanum moriendo redimere? Ad hoc respondendo secundum Anselmum li. Cur Deus homo atque doctores super III. dist. I. assignantur plures rationes. Una est, quia peccatum hominis erat infinitae gravitatis, tum quia fuit contra infinitam bonitatem divinam, tum quia infinito bono privaverat hominem, scilicet beatitudine, quae in perpetuum durat, et sic in infinitum aperte post, tum quia infinitum malum, scilicet damnationis perpetuae per illud homo incurrerat. Et ideo ex quo omnis creatura finitae est bonitatis, nulla creatura etiam angelica suffecisset satisfacere pro peccato hominis, eo quod finiti ad infinitum nulla proportio, VIII. Physicorum. Oportebat ergo, ut ipsemet Deus infinitae bonitatis satisfaceret. Alia ratio est, ut homo soli Deo debitor salutis, honoris et servitutis esset, sicut et in statu innocentiae soli Deo subiectus erat creatus. Unde et mandavit Deus Deute. VI.: Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies, 19 scilicet cultu latriae. Ecce ergo claret, quod Deus intantum amavit servitia hominis, ut scilicet sua morte et sanguine emerit, et debitorem fecerit hominem pro suo servitio. Unde I. Cor. VI.: Empti estis pretio magno, ergo glorificate, scilicet serviendo et portate etc. 20 Quintum signum excitationis, quia per omnes creaturas voluit nos Deus exemplariter excitare ad serviendum Deo, et etiam angelos in hoc servire voluit, ut nos ad serviendum Deo excitarent, sed propter unumquodque tale et ipsum magis, ut dicitur I. Posteriorum, ergo prae omnium creaturarum servitiis Deus magis amat hominem sibi servire. Proinde Hugo De arca li. II. c. III. ait: Audimus omnem creaturam tribus vocibus nobis loquentem. Prima vox: accipe beneficium. Secunda: redde debitum servitium. Tertia: fuge supplicium. Sextum signum felicioris remunerationis. Nam celerius, largius et felicius remunerat homines pro suo servitio ipse Deus, quam remuneraverit angelos, cum enim angeli ab initio mundi usque in finem serviunt Deo, homines vero brevi tempore suae vitae, alii X, alii XL, alii LX annis, et tamen pro hoc brevi servitio ita homines remunerat, sicut angelos, immo abundantius, quia in corpore et anima ipsum hominem glorificabit. Et quia homo per suum servitium plus potest adquirere de gloria essentiali, quam aliquis angelus habeat. Nam pro exemplo Beata Virgo Maria per sua servitia prae omnibus remunerari et exaltari super omnes angelos meruit. Alii autem plures sancti sunt remunerati inter Seraphim, et sic illi plus habent, quam angeli de choris inferioribus, alii inter Cherubim, et sic de aliis, ergo etc., de hoc etiam articulo sequenti. O ergo homo, dilige Deum, et servias ei, qui te sic diligit. (G)
Circa tertium de iucunditate praemii caelestis gratia praemissorum quaeritur, utrum homines beati in caelo maiora gaudia habeant, quam angeli, an econverso. Ad quod respondetur secundum doctores, quod homines de pluribus habent gaudia in caelo, quam angeli, et per consequens maius est hominum beatorum gaudium, quam angelorum. Et hoc in sex gaudiis. Primo in gaudio adunationis, quia videbunt, quod humana natura sic adunata est in perpetuum Deo in unitate personae, ut Deus sit homo, et econverso indissolubiliter et perpetuo. Secundo in gaudio confraternitatis et cognationis, scilicet in Christo, quia per hanc unionem factus est homo frater Christi, Filii Dei, et cognatus. Bernardus: Puto, quod iam me spernere non poterit Deus, os et caro et frater meus. Et haec dignitas non est data angelis, quia tantummodo sunt servi, et non sunt fratres Christi, ut docet Apostolus Heb. II. Tertio in gaudio duplicis stolae et glorificationis, quia homo gloriam possidebit duplicem, videlicet in corpore simul et anima, et sic duplici oculo habebit visionis gaudium. Nam oculo animae videbit Deum, oculo autem corporali gloriosam faciem Christi, in quam desiderant angeli prospicere, I. Pe. I. 21 Sed angelus tantum habebit simplicem gloriam spiritualem, ergo etc. Quarto in gaudio exaltationis, quia homo in utroque sexu exaltatus est super omnes angelos, scilicet in Christo et Beata Matre, quae super omnes choros est. Quinto in gaudio felicissimi honoris, quia videlicet humanam naturam Deus adeo honoravit, ut eam omnes creaturae honorent et adorent adoratione latriae in Christo, et venerentur honore hyperduliae in Christi matre, quod non est concessum angelicae naturae. Unde in Apoc. XXI. legitur, quod angelus non permisit se a Iohanne genuflexo adorari, et tamen in Veteri Testamento permisit Abrahae, quia tunc nondum erat humana natura super angelos exaltata. Sexto excedit homo in gaudio gloriosae coronationis, quia multi beati habent coronas martyrii et virginitatis et praedicationis. Item multi habent fructus, alii tricesimum, alii sexagesimum, alii centesimum. Angeli autem nullam aureolam habent, nec fructus, qui debetur continentiae, ut haec patent per doctores communiter in quarto libro. O ergo quantum gaudium habet iste sanctus, cuius hodie festum colimus. O quanta sunt ibi gaudia omnium beatorum, nulla explicare poterit lingua. O itaque carissimi, imitemur sanctos serviendo Deo, ut mereamur pervenire ad illa indicibilia eorum gaudia praestante Domino nostro Iesu Christo, qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
1 Mt 25,21;23
2 Is 52,13
3 Sap 14,9
4 Recte: Fulbertus, cf. PL 187, 1156C-1157A
5 Hbr 6,6
6 I Cor 10,27
7 Eph 4,27
8 I Cor 3,17
9 Sap 1,3
10 Mt 18,6-7
11 Rm 1,29-30
12 Mal 3,6
13 Hbr 1,14
14 Ps 90,11
15 Ps 8,8
16 Sap 5,21
17 Hbr 2,16
18 Rm 6,22-23
19 Cf. Dt 6,13
20 I Cor 5,20
21 I Pt 1,12